Nguyễn Mạnh Hùng: Bắn gió – Cái gì sẽ đến sau Hội nghị Thượng đỉnh Anchorage?

What’s next after the Anchorage Summit?

Ngày 14 tháng 8, 2025, Tổng Thống Mỹ Donald Trump và Tổng Thống Nga Vladimir Putin gặp nhau tại Anchorage, Alaska để thảo luận về việc chấm dứt chiến tranh Ukraine.

NHỮNG TIÊU MỐC LỊCH SỬ

Ukraine có nguồn gốc từ Kievan Rus’, môt vương quốc cực thịnh ở Đông Âu từ thế kỷ thứ 9 cho đến thế kỷ 12. Sau đó, Keevan Rus’ bi xâm lăng và chiếm đóng từng phần bởi nhiều sắc dân, như Mông Cổ, Ba Lan, Nga, Lithuania, Romania, Czechoslovakia, và đến năm 1922 trở thành môt cộng hòa trong Liên Bang Xô Viết (Ukrainian Soviet Socialist Republic).

Tháng 8 năm 1991, cuộc đảo chính chống Gorbachev bất thành đã dẫn đến sự tan vỡ của Liên Bang Xô Viết. Ukraine tuyên bố độc lập khỏi Liên Xô, và sau đó tìm cách củng cố sư độc lâp chính trị và kinh tế của minh.

Tháng 11 năm 2004, cuôc bầu cử giữa hai ứng viên tổng thống Viktor Yushchenko và Viktor Yanukovych bị tố cáo là gian lận. Những cuộc biểu tình liên tục trong cuộc Cách Mang Hoa Vàng (Orange Revolution) đòi hủy bỏ cuôc bầu cử ấy. Khi bầu lại thì Viktor Yushchenko đắc cử. Chính quyền mới chủ truơng chống tham nhũng và hội nhập với Âu châu, kể cả viêc tham gia NATO.

Chia rẽ nội bộ và khủng hoảng kinh tế làm suy yếu chính quyền, dẫn đến việc Yushchenko thất cử năm 2010, và bị Viktor Yanukovich thay thế.

Yanukovich thân Nga và không chịu ký văn bản gia nhập Liên Hiệp Âu Châu (European Union). Cuộc biểu tình ở công viên Maidan trong cuộc Cách mạng Nhân Phẩm (Revolution of Dignity) 2013-2014 lât đổ chính quyền Yanukovich, buộc ông phải bỏ chạy sang Nga tỵ nạn.

Đó là những “căn nguyên” (root causes) mà Putin nêu ra để biện minh cho các cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine.

Năm 2014, Oleksilovych Poroshenko đắc cử Tổng Thống và cầm quyền cho đến năm 2019. Đây là giai đoạn Ukraine phải đối đầu với cuôc xâm lăng của Nga, chiếm đóng Crimea và sáp nhập vùng Donbas.

Poroshenko thực hiện tiến trình hội nhập với Liên Hiệp Âu châu và ký hiệp ước kết nối Ukraine với Liên Hiệp Âu Châu (European Union-Ukraine Association Agreement).

Năm 2019, Zelensky đánh bại Poroshenko với đa số áp đảo, và trở thành Tổng Thống cho đến nay. Cuộc tuyển cử dự trù năm 2019 không đuợc tổ chức vì tình trạng chiến tranh.

Dưới thời Poroshenko, áp lực của các cuờng quốc buộc Ukraine phải ký Bản ghi nhớ Budapest 2014 (Budapest Memorandum on Security Assurances) trong kế hoạch hạn chế phổ biến vũ khí nguyên tử (nuclear nonproliferation), theo đó Ukraine chuyển giao cho Nga số vũ khí nguyên tử tồn đọng từ thời Liên Bang Xô Viết. Đổi lại, Ukraine được Hoa Kỳ, Anh và Nga cam kết tôn trọng vẹn toàn lãnh thổ, biên giới hiên hữu, và hứa không đe doa hay sử dụng vũ lực chống Ukraine.

Năm 2014, Nga vi phạm giao ước, xua quân xâm lăng Ukraine, sáp nhập Crimea và Donbas. Hai cường quốc kia bất lực, buông tay. Đây là môt bài học lịch sử đắt giá cho Ukraine về sư bảo đảm an ninh của các cường quốc.

Năm 2022, Nga dấn thêm bước nữa, đem đại quân tiến đánh thủ đô Kyiv nhằm khuất phục Ukraine. Trước sư chống trả mãnh liệt của Ukraine, cuôc xâm lược của Nga bị chặn đứng, chiến tranh lâm vào tình trạng bế tắc. Hội nghị thượng đỉnh Anchorage là môt cố gắng tìm giải pháp cho cuộc chiến ấy,

THƯỢNG ĐỈNH ANCHORAGE

Ngày 14 tháng 8 Tổng Thống Mỹ Donald Trump và Tổng Thống Nga Vladimir Putin gặp nhau tại Anchorage, Alaska trong một hội nghi gọi là thượng đỉnh, để thảo luận cách chấm dứt chiến tranh Ukraine.

Hôi nghị thượng đỉnh là cuộc họp giữa các nguyên thủ quốc gia để bàn chuyện thế giới. Trong thời chiến tranh lạnh khi thế gián chí/răn đe nguyên tử (nuclear deterrence) căn cứ vào lý trí (rationally), chiến tranh tận diệt vẫn có thể xẩy ra vì hiểu lầm (misunderstanding), tính sai (miscalculation), hay lỗi lầm kỹ thuật (technical failure). Hôi nghị thượng đỉnh là dịp các nhà lãnh đao cao cấp nhất gặp mặt nhau, tìm hiểu nhau, dò xét nhau, đánh giá nhau, và lâp mối quan hệ cá nhân để củng cố cho sự ổn định của thế cân bằng nguyên tử.

Thông thường, hôi nghị thượng đinh phải được thuơng thuyết và thỏa thuận về các chi tiết giữa các chuyên viên trước khi đưa cho các nguyên thủ ký kết. Vì người ta kỳ vọng nhiều vào sự thành công của hôi nghi, khi hội nghị thất bại, người ta có khuynh hướng đổ lỗi cho nhau, tạo ra tình trạng căng thẳng nguy hiểm. Như hội nghi Paris giữa các đại cường năm 1960 thất bại khiến hai bên đổ lỗi cho nhau biến giảm căng (détente) thành đối đầu (confrontation).

Khác với truyền thống ấy, không có dấu hiệu Anchorage được thương thuyết kỹ càng trước buổi họp các nguyên thủ. Chỉ có vài cuộc gặp gỡ ngăn ngủi giữa đại diện của Trump, Steve Witkoff, với Putin để bàn về hòa bình cho Ukraine và chuẩn bị cho cuôc họp thượng đinh ở Anchorage.

Trươc kia, những cuộc điều đình bí mật giữa Lê Đức Thọ và Henry Kissinger nhằm chấm dứt chiến tranh Viêt Nam kéo dài nhiều năm, từ tháng 8/1969 đến tháng 12/1973, với sự hiện diện của các chuyên viên. Tuy nhiên, Steve Witkoff thường làm viêc một mình và không tham khảo ý kiến người khác. Ông không có kinh nghiệm ngoại giao nhưng là người bạn thân tín, chơi golf với ông Trump, hiểu biết ông Trump. và là môt tỷ phú bất động sản như ông Trump.

Cỏ lẽ các lãnh đạo tối cao của hai nước không cần người khác chuẩn bị cho minh, vì trong khi Trump tin vào tài thương lượng (make deals) kiệt xuất cá nhân, thì cáo già Putin cho rằng mình có thể xoay chuyển được Trump.

CHUẨN BỊ TIỀN HỘI NGHỊ

Sau một buổi họp ngắn ngủi với Vladimir Putin, sứ giả Steve Witkoff của Donald Trump tuyên bố sẽ có cuôc họp giữa Hoa Ky và Nga với hai lời hứa của Putin: Nga có thể bằng lòng họp với Zelensky trong tương lai, và có thể chấp nhận một hình thức bảo đảm an ninh cho Ukraine giống kiểu NATO (NATO-like security guarantee). Những tuyên bố này tạo môt không khi lạc quan tiền hôi nghị.

Khác với lần trước khi Trump tỏ vẻ thiên Nga rõ rệt, lần này ông tạo vẻ công bằng hơn trong hình thức tiếp đón hai người đồng cấp. Trong khi trải thảm đó đón Putin, Trump cũng ra tận xe đón Zelensky. Trump cũng bằng lòng họp với môt số lãnh đạo Âu Châu có lập trường bênh Ukraine.

KẾT QUẢ HỘI NGHỊ

Trump nghĩ rằng mình có thể đat kết quả với phương thức doa nat tiếp theo là ve vãn, nhưng đã không thành công. Putin dường như đã được hết những điều ông mong muốn: đươc tiếp đón long trọng trên đất Mỹ, được Trump đồng ý điều đình để chấm dứt chiến tranh mà không có ngưng bắn. Lời hứa chấp nhận hình thức bảo đảm an ninh cho Ukraine không được chi tiết hóa. Nga còn vô hiêu hóa cam kết của minh bằng tuyên bố không có bảo đảm an ninh cho Ukraine nếu không có sư góp ý và hiện diện của cả Nga lẫn Trung Quốc.

Putin hứa sẵn sàng họp trực tiếp vói Zelensky trong tương lai nhưng lại nghi ngờ Zelensky không đủ tư cách chính thống đê ký hiệp ước hòa bình.

Ngay sau khi hội nghị Anchorage chấm dứt, Putin thách thức Trump và tạo ưu thế quân sự bằng cách oanh tạc ào ạt vào Ukraine, gây tổn hại cho cả trụ sở ngoại giao của Liên Hiệp Âu Châu, văn phòng của Hội Đồng Anh quốc (Brtish Council), và một xưởng chế tạo điện tử của Hoa Kỳ.

Tuy nhiên, ông cũng có nhiều nhược điểm chết người: số thương vong của quân Nga càng ngày càng tăng, nền kinh tế trong nước suy yếu vì chiến tranh và chế tài, phong trào chống đối tiềm ẩn ở trong nước, và sự nguy hiểm chính trị của người bị coi là thua trận.

Mục tiêu tối hậu của Putin không phải là hòa bình hay ngưng bắn mà là tạo ra một chính phủ bù nhìn thân Nga ở Ukraine như trường hợp Yanukovich trước đây. Mục tiêu ấy chỉ có thể vô hiệu hóa bằng sự trợ giúp vũ khí cần thiết và hậu thuẫn chính trị và kinh tế của Hoa Kỳ và Âu Châu cho Ukraine, và quyết tâm không cho Nga thực hiện tham vọng của mình.

KẾT LUẬN

Dù muốn hay không, Donald Trump cũng là một nhân vật then chốt trong bài toán này. Nếu nhượng bộ để mất Ukraine, cho phép Nga bành trướng gây bất ổn cho Âu Châu và các quốc gia dân chủ khác, Trump sẽ trở thành một Chamberlain của thời đại mới.

Neville Chamberlain, thủ tướng Anh, được Hitler triệu tập đến Munich năm 1938 cùng một số lãnh đạo Âu châu khác để ký hiệp ước cho phép Đức sáp nhập vùng Sudetenland của Tiệp Khắc để đổi lấy lời hứa rằng đó là “đòi hỏi lãnh thổ cuối cùng” của Hitler. Vì thế khi về, Chamberlain đã huyênh hoang tuyên bố rằng với hiệp ước Munich, ông đã tránh được chiến tranh với Đức và mua được “hòa bình cho thời đại của chúng ta.”

Nhưng Hitler thất hứa, chiếm luôn Tiêp Khắc và tấn công Ba Lan dẫn đến Đệ Nhị Thế Chiến và sự tàn phá của Âu Châu.

Chamberlain trở thành biểu tượng của sự đầu hàng ở Munich (Munich appeasement).

Nguyễn Mạnh Hùng