Hình minh họa: AI-Generated.
Dựa trên các tin tức cập nhật hôm nay và Sách Fédérer Le Conflictuel, cùng tác giả
I. Bối cảnh & bản chất thỏa thuận “giai đoạn 1”
Đêm 8–9/10/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố Israel và Hamas đã đồng ý giai đoạn đầu của một thỏa thuận nhằm dừng chiến sự ở Gaza sau hai năm đẫm máu. Mấu chốt của giai đoạn 1: ngưng bắn, trao đổi con tin–tù nhân với quy mô hiếm thấy (dự kiến trước mắt ~20 con tin còn sống được thả trong khung thời gian 72 giờ đầu, đổi lấy hàng nghìn tù nhân Palestine), và rút quân từng phần của Israel về một tuyến kiểm soát đã định; các điểm gai góc nhất — giải giới Hamas và mô hình quản trị Gaza — được để lại cho các vòng kế tiếp. Thông tin nền do Reuters, AP và The Washington Post đồng loạt xác nhận trong ngày 8–9/10, nhấn mạnh đây là bước ngoặt tượng trưng nhưng chưa phải hòa bình bền vững vì những khoảng trống thể chế vẫn còn lớn.
Tại Israel, Hostages Square ở Tel Aviv bùng nổ cảm xúc; trong dải Gaza, hình ảnh người dân theo dõi bản tin trước lều tạm ở Al-Aqsa Hospital pha trộn giữa nhẹ nhõm và hoài nghi. Báo chí khu vực và phương Tây ghi nhận vai trò trung tâm của Nhà Trắng trong việc thúc đẩy hồ sơ, đồng thời cảnh báo “lạc quan thận trọng”: những thỏa thuận tương tự trong quá khứ đã nhiều lần đổ vỡ khi chuyển từ cam kết trên giấy sang thực thi dưới lửa đạn.
Cấu trúc thỏa thuận, xét ở nghĩa hẹp, đổi “động học chiến tranh” lấy “động học chính trị”: mỗi giờ im tiếng súng mở ra khả năng thương lượng, còn mỗi con tin trở về trở thành điểm neo chính trị để kìm hãm đà tái giao tranh. Nhưng “điểm mở” ấy chỉ thật sự có ý nghĩa nếu đi kèm thiết kế thể chế và cơ chế ràng buộc đủ mạnh.
II. Lợi ích trước mắt & rủi ro cốt lõi
Ba lợi ích tức thời có thể thấy rõ:
1. Nhân đạo: cứu sinh mạng con tin, giảm thương vong dân sự, tạo “khoảng lặng” để y tế–cứu trợ vận hành (điện, nước, thuốc men) — một điều kiện tối thiểu để bất kỳ “hậu chiến” nào có cơ may tồn tại.
2. Ngoại giao nhiều tầng: cửa sổ phối hợp Mỹ–Ai Cập–Qatar–EU lại mở; đây là cấu hình hiếm hoi cân bằng giữa đòn bẩy tài chính (EU, vùng Vịnh), ảnh hưởng chính trị–an ninh (Mỹ, Ai Cập), và kênh liên lạc với Hamas (Qatar, Thổ Nhĩ Kỳ).
3. Tâm lý–xã hội: cảm giác “điểm ngoặt” giúp hạ nhiệt quán tính bạo lực, đồng thời tạo động lực đối nội cho chính phủ Israel lẫn Hamas/giới cầm quyền Gaza khi họ có “khoản tín dụng chính trị” từ công chúng sau các động tác phóng thích đầu tiên.
Ba rủi ro cấu trúc song hành:
1. Bất cân xứng cam kết: thả con tin là không thể đảo ngược, trong khi “chấm dứt chiến tranh” chỉ là lời hứa có thể rút lại nếu thiếu thiết chế giám sát–trọng tài và trừng phạt khi vi phạm. Nhiều cây bút của Haaretz nhắc lại tiền lệ vỡ thỏa thuận khi “bên A làm xong phần việc không đảo ngược” nhưng “bên B giữ quyền tái leo thang”.
2. Chính trị nội bộ Israel: danh sách tù nhân gây chia rẽ trong liên minh cầm quyền; các nhân vật “án nặng” dễ trở thành điểm nổ trong nội các, kéo theo trì hoãn hay điều kiện phụ phút chót.
3. Khoảng trống quản trị Gaza: đề án “Hội đồng Hòa bình/ủy ban kỹ trị” còn mơ hồ; chưa có câu trả lời cho tư pháp, thu–chi công, trị an đô thị, hoặc vai trò lực lượng vũ trang tại chỗ. Đây là lỗ hổng thiết kế lớn nhất của giai đoạn 1.
III. Năm kịch bản hậu ngưng chiến
1. “Thực thi có kiểm chứng” → lộ trình bình thường hóa tối thiểu
Nội dung. Đẩy giai đoạn 1 đến đích với những mốc đo lường cụ thể: (i) phóng thích toàn bộ con tin theo lịch 72 giờ–vài ngày; (ii) Israel rút khỏi phần lớn khu đô thị, duy trì an ninh chu vi ở “vạch vàng”; (iii) thiết lập nhóm giám sát đa phương để theo dõi, báo cáo công khai; (iv) mở “lane xanh” cho viện trợ và khởi động tái thiết nền tảng (nước–điện–y tế).
Đòn bẩy. Gắn tiền với mốc: mọi giải ngân lớn của EU, Mỹ, vùng Vịnh phải đi cùng điều kiện định lượng (hostages, tù nhân, rút quân, vận hành cửa khẩu) và cơ chế tạm dừng–khôi phục khi vi phạm.
Rủi ro. Nếu giải giới chỉ mang tính tượng trưng và chuyển giao quản trị không có lộ trình rõ, tiến trình sẽ “đông lạnh” theo thời gian.
Giá trị. Đây là kịch bản tối thiểu hợp lý — không giải quyết hết mâu thuẫn căn nguyên nhưng cứu sinh mạng và mua thời gian chính trị cho vòng sau.
2. “Đông lạnh xung đột” dưới giám sát quốc tế
Nội dung. Ngưng bắn kéo dài, lực lượng Hamas chưa giải trừ hoàn toàn; Israel duy trì vành đai an ninh và cơ chế kiểm soát biên mậu, trong khi phái bộ giám sát (LHQ/đối tác) hiện diện hạn chế.
Ưu điểm. Giảm thương vong, cho phép điều hòa nhân đạo có nhịp; tạo điều kiện để các bên làm quen với hợp tác kỹ thuật (cửa khẩu, điện–nước, rác thải, y tế).
Nhược điểm. Không đụng vào căn nguyên (chủ quyền, an ninh dài hạn, mô hình quản trị) → nguy cơ tái bùng phát cao khi gặp cú sốc (sự cố biên giới, pháo kích đơn lẻ, khủng hoảng nội trị).
Điểm mấu chốt. “Đông lạnh” chỉ là phương án trì hoãn, không là giải pháp.
3. “Trật tự an ninh trước” (giải giới từng phần) → dễ tái bùng phát
Nội dung. Ưu tiên an ninh tối thiểu: rút quân một phần, giải giới theo lớp, siết chặt kiểm soát biên; các vấn đề trị an đô thị (cảnh sát, tòa sơ thẩm), tài chính công, dịch vụ thiết yếu… để tính sau.
Rủi ro. Khi mô hình cầm quyền chưa định hình, mỗi sự cố (tấn công biên, tên lửa lẻ tẻ) có thể trở thành ngòi nổ tái chiến — đúng như cảnh báo: thả con tin là không đảo ngược, còn đình chiến chỉ là lời hứa có thể bay hơi.
Kết luận. Nếu chọn “an ninh trước”, phải song song dựng quy trình làm nguội sự cố (hotline 24/7, điều tra chung, lệnh “đóng băng phản ứng” trong 24–48 giờ) và cơ chế chế tài khi vi phạm. Nếu không, kịch bản này đầy rủi ro tái bùng phát.
4. Leasing Gaza do EU–Mỹ ủy thác (30–50 năm)
Khái niệm. Một cơ quan ủy thác xuyên Đại Tây Dương (EU–Mỹ) được Hội đồng Bảo an ủy quyền, nắm an ninh chu vi và hạ tầng trọng yếu (điện, nước, cảng, cửa khẩu, hệ thống y tế cột trụ), với thời hạn 30–50 năm và lịch hoàn trả chủ quyền theo mốc. Mục tiêu: tạo “thời gian dài” để ươm lại một nền hành chính khả dụng, trước khi chuyển giao đầy đủ cho đại diện dân cử Palestine.
Thiết kế chính danh.
- Trưng cầu ý dân ngay khi khởi động; trưng cầu giữa kỳ (năm 10–15) và trưng cầu kết thúc.
- Đồng quản trị: hội đồng đại diện địa phương giữ đa số trong các quyết định dịch vụ công; ombudsman độc lập nhận khiếu nại; Bill of Rights không thể đình chỉ (tự do báo chí, quyền tụ tập, xét xử công bằng).
- Tư pháp lai: thẩm phán Palestine chủ trì, chuyên gia quốc tế tham vấn — xử tội ác nghiêm trọng (chống dân thường, tra tấn…).
- DDR (giải giới–giải ngũ–tái hòa nhập): mua lại vũ khí, đào tạo nghề (BTP, điện–nước, logistics), ưu đãi thuế cho doanh nghiệp tiếp nhận cựu binh.
Hạ tầng–dịch vụ.
- Nước: nền tảng khử mặn + tái sử dụng nước thải; cấp nước ưu tiên cho bệnh viện–trường học; đồng hồ thông minh giảm thất thoát.
- Điện: tái vận hành nhà máy nhiệt điện, lưới liên kết với Ai Cập/Israel, NLTT mái nhà và lưu trữ; giá điện bậc thang chống “đói năng lượng”.
- Cảng–cửa khẩu: khôi phục/hiện đại hóa cảng Gaza theo mô hình “kiểm soát rủi ro tầng sâu” (scan, chuẩn ISPS); làn xanh cho hàng cứu sinh–vật tư y tế.
- Y tế–giáo dục: bệnh viện mô-đun; mua thuốc tập trung; đào tạo giáo viên hai nhánh: kỹ thuật (nước–điện–xây dựng) và số (lập trình, an ninh mạng).
Tài chính–đầu tư.
- Quỹ phục hồi & hội nhập 10–15 năm: 2–3 tỷ USD/năm cho hạ tầng, 0,5–1 tỷ cho dịch vụ công–việc làm; bảo lãnh rủi ro chính trị (WB/EBRD/DFC).
- ZES (khu kinh tế) gắn cảng; quy tắc xuất xứ linh hoạt để ưu tiên tiếp cận EU–Mỹ.
- Chống tham nhũng: hồ sơ thầu mở, công khai người hưởng lợi cuối, kiểm toán độc lập hàng quý.
Ưu điểm. Biến cứu trợ tuần hoàn thành đầu tư tạo việc làm, dựng năng lực quản trị tối thiểu, khóa hòa bình bằng hạ tầng + sinh kế.
Nhược điểm. Dễ bị xem là “tân bảo hộ”: chỉ khả thi nếu có trưng cầu (đầu–giữa–cuối), đa số địa phương trong cơ cấu quyết sách, và cam kết chuyển giao theo mốc rõ ràng.
Liên kết với kịch bản 3.5. Leasing đóng vai trò “vườn ươm thể chế”: khi cảnh sát dân sự, tư pháp, tài chính công, cửa khẩu vận hành chuẩn, Gaza đủ độ chín để nối vào các thiết chế liên bang chức năng (nước, an ninh vùng, hành lang).
5. Liên bang chức năng Israel– Palestine (federation hẹp)
Nguyên lý. Giữ hai quốc hội–chính phủ riêng, chỉ liên bang hóa các lĩnh vực từng châm ngòi bạo lực: an ninh vùng, nước, năng lượng, hành lang hạ tầng, thương mại, và một cơ chế trọng tài hiến định. Jerusalem trở thành thủ đô liên bang với quy chế đặc biệt, Lieux Saints có statut pháp–tín ngưỡng riêng, được bảo vệ bởi một lực lượng cảnh sát hỗn hợp (tuyển chọn + giám sát độc lập).
Thể chế phòng hộ.
- Lưỡng viện: hạ viện theo dân số; thượng viện đồng đẳng (số ghế cân bằng) kèm quyền phủ quyết hẹp cho một số đề mục sinh tử (Jerusalem, nước, an ninh, Lieux Saints).
- Tòa hiến pháp liên bang: xét xử tranh chấp liên thể chế; án lệ bắt buộc.
- Ủy ban nước–năng lượng–hành lang: tiêu chuẩn kỹ thuật chung, phí quá cảnh minh bạch, giải quyết tranh chấp ràng buộc.
Ưu điểm. Dịch chuyển xung đột từ lãnh thổ sang thể chế: thay vì tranh giành đất–rào, các bên tranh luận quy tắc, chịu kỷ luật thủ tục (đàm phán–trọng tài–án lệ). Chi phí chiến tranh vì thế trở nên cao hơn lợi ích hòa bình.
Rủi ro. Bất cân xứng quyền lực: Israel mạnh hơn có thể “đổ bóng” lên các thiết chế; cần quyền phủ quyết hẹp, án lệ “bức tường lửa”, định mức ghế đồng đẳng ở thượng viện, và ngân quỹ liên bang điều tiết chống chênh lệch.
Điều kiện mở khóa. Một giai đoạn ươm (leasing) thành công ở Gaza + tiến trình hòa giải nội bộ Palestine (chấp nhận luật chơi bầu cử–đối lập–chuyển giao quyền lực) mới cho độ chín chính trị để liên bang hóa chức năng.
IV. Chỉ dấu cảnh báo sớm & mốc thời gian quan trọng
72 giờ – 2 tuần.
- Đèn xanh: thả trọn ~20 con tin còn sống đúng hạn; quyết định danh sách tù nhân thông qua suôn sẻ tại nội các Israel.
- Đèn vàng: khựng ở danh sách (tranh cãi phạm nhân “án nặng”); trì hoãn kỹ thuật ở điểm qua lại.
- Đèn đỏ: vi phạm ngưng bắn đáng kể; đình chỉ phóng thích.
30–60 ngày.
- Đèn xanh: Israel rút quân về “vạch vàng”; hotline 24/7 giữa lực lượng hai bên và cơ quan giám sát hoạt động trơn tru; làn xanh nhân đạo–hạ tầng đi vào nếp.
- Đèn vàng: đình trệ rút quân; đụng chạm ở cửa khẩu; tăng sự cố biên.
- Đèn đỏ: đóng cửa hoàn toàn một hay nhiều tuyến biên; đình chỉ rút quân vì bạo lực leo thang.
Quý tới.
- Đèn xanh: chốt khung quản trị Gaza (kỹ trị/quá độ/ủy thác) + chỉ số giải giới đầu tiên; bắt đầu giải ngân đầu tư (không chỉ cứu trợ).
- Đèn vàng: mơ hồ về “ai chịu trách nhiệm” trả lương–quản lý dịch vụ; đổ lỗi lẫn nhau khi hạ tầng trục trặc.
- Đèn đỏ: đổ vỡ mô hình quản trị vì đấu đá phe phái; đóng băng gói tài chính.
V. Khuyến nghị chính sách cho các bên
(a) Gắn tiền với mốc — minh bạch tuyệt đối. Mọi khoản giải ngân lớn (EU, Mỹ, vùng Vịnh) phải đi kèm bộ chỉ số (hostages/tù nhân/rút quân/làn xanh nhân đạo/điện–nước khẩn cấp), với cơ chế tạm dừng–khôi phục tự động, và báo cáo công khai hai tuần một lần.
(b) Cơ chế giám sát–trọng tài 24/7. Lập tổ hợp giám sát chung Mỹ–EU–Ai Cập–Qatar–LHQ: hotline hai đầu; quy trình điều tra sự kiện tiêu chuẩn; thang chế tài rõ ràng (cảnh cáo công, đóng băng giải ngân, trừng phạt cá nhân).
(c) Chuẩn bị phương án ủy thác (leasing) như “phanh tay khẩn cấp”. Nếu các kịch bản 3.1–3.3 đình trệ >90 ngày, kích hoạt lộ trình Cơ quan Ủy thác Trans-Atlantic để giữ đà ngưng chiến và neo tái thiết vào một lịch trình có thể kiểm chứng.
(d) Thông điệp đối nội: “chiến thắng có thể bán được”. Mỗi bên cần gói thành quả hữu hình cho cử tri: con tin trở về, giảm phong tỏa, công trình khởi công, việc làm tăng — nhằm làm yếu đi phe phá thỏa thuận.
(e) Bản đồ dài hạn: “liên bang hóa những gì gây chiến”. Dẫu lựa chọn 3.4 hay không, mục tiêu chiến lược vẫn là hướng tới 3.5 — dồn nước–an ninh–hành lang–thương mại vào khung thủ tục chung, để chiến tranh trở nên đắt so với hòa bình.
Hộp dữ kiện
- Thời điểm & nội dung: 8–9/10/2025, Washington công bố Israel–Hamas đồng ý “giai đoạn 1” của thỏa thuận: ngưng bắn + trao đổi con tin–tù nhân + rút quân từng phần; giải giới và quản trị Gaza để ngỏ.
- Trao đổi con tin/tù nhân: trước mắt ~20 con tin còn sống theo lịch 72 giờ đầu, đổi lấy ~2.000 tù nhân Palestine; chi tiết đang được hoàn thiện.
- “Lạc quan thận trọng”: báo chí lớn ghi nhận vai trò của Washington nhưng nhấn mạnh rủi ro thực thi; Nobel Hòa bình được nhắc như biến số chính trị nhưng khó tác động tới quyết định của Viện Nobel vốn chốt trước vài ngày.
- Điểm yếu cấu trúc: lo ngại Israel có thể nối lại chiến dịch sau khi con tin được thả nếu không có ràng buộc chặt chẽ.
Ngưng chiến là dấu mở, không phải dấu chấm hết. Nếu thiết kế thể chế và đòn bẩy tài chính thiếu những răng cưa ràng buộc, tiến trình dễ trượt về “đông lạnh”, thậm chí tái chiến. Ngược lại, nếu biết khóa bằng mốc đo lường, trọng tài 24/7, hạ tầng–việc làm và — khi cần — một cây cầu ủy thác đủ dài để ươm lại năng lực quản trị, thì phép toán có thể đảo chiều: chi phí chiến tranh cao hơn lợi ích hòa bình. Khi ấy, các kịch bản “ngoài khung” như leasing hay liên bang chức năng không còn là bản vẽ viển vông, mà trở thành cách tổ chức lợi ích mới cho một vùng đất đã kiệt quệ.
Cánh cửa đã hé. Vấn đề không còn là “có nên bước qua không”, mà là bước qua bằng cấu trúc nào để không quay lại nơi vừa rời bỏ. Và điều đó, như mọi kiến trúc chính trị nghiêm túc, không chỉ đòi hỏi ý chí mà còn cần kỹ thuật: kỹ thuật làm hòa bình — thứ kỹ thuật biết đo, biết kiểm, biết trừng phạt, và biết thuyết phục người dân rằng, lần này, luật lệ và sinh kế sẽ ở lại lâu hơn tiếng súng.
Nguyễn Quốc Bảo
Tóm tắt Sách– Fédérer le conflictuel (Pierre Nguyen)
Cuốn sách xuất phát từ nghịch lý nền: “Palestine được công nhận nhưng chưa hiện hữu như một quốc gia có chủ quyền”, từ đó đặt câu hỏi: có thể xây dựng cái “thể chế” trong một thế giới chỉ dừng ở tuyên bố hay không. Tác giả đề nghị một phương pháp “tưởng tượng có quy tắc” (imagination réglée) và một kỹ nghệ thể chế nhằm “liên bang hoá điều gây xung đột”: làm cho bạo lực kém lợi hơn thiết chế.
Trụ cột thứ nhất là leasing Gaza do EU–Mỹ đồng ủy thác dưới nghị quyết LHQ: một uỷ thác xuyên Đại Tây Dương, có thời hạn và có thể đảo ngược, để “cho Gaza thời gian dài” thay vì vòng lặp ngắn hạn; không phải bảo hộ, mà là “cây cầu” đưa tới một hạt nhân nhà nước có khả năng tự quản. Thẩm quyền tạm thời: an ninh chu vi, kiểm soát cửa khẩu, điều tiết hạ tầng trọng yếu, giám sát ngân sách, tư pháp chuyển tiếp và ươm mầm thể chế nơi hành chính địa phương đứt gãy; những gì không ủy quyền vẫn thuộc thẩm quyền Palestine (nguyên tắc bổ trợ). Khung thời gian gợi ý 30–50 năm, đánh giá theo chặng và có thể hoàn trả sớm khi đạt mốc đo lường.
Tính chính danh được xử lý bằng trưng cầu ý dân khi khởi động, đồng quản trị với một cơ quan đại diện Palestine nắm đa số thực chất, ombudsman độc lập cho khiếu nại công dân, cùng một Bill of Rights không thể đình chỉ (an toàn thân thể, tự do báo chí, quyền công đoàn, tiếp cận của các NGO). Song song là chương trình DDR (giải giới–giải ngũ–tái hòa nhập) phân tầng, với amnistie có điều kiện, mua lại vũ khí theo bậc, và tái dụng lao động vào các ngành xây dựng, năng lượng, số hoá.
Trụ cột thứ hai là “liên bang chức năng” Israel–Palestine: chỉ liên bang hoá các lĩnh vực từng kích hoạt chiến tranh (nước, an ninh, kết nối, trọng tài), còn các yếu tố bản sắc (giáo dục, văn hoá, thuế trực tiếp) giữ ở cấp quốc gia. Liên bang không đòi hỏi “niềm tin trước” mà tạo ra các ràng buộc và thói quen thể chế để sản xuất niềm tin.
Trên hai tầng ấy, sách mở rộng một “Liên minh Levant” mang căn cốt Abraham (Israel–Palestine–Liban–Syria): Abraham được nêu như hình tượng quy tụ, từ đó thiết kế một Statut des Lieux (quy chế tiếp cận, cảnh sát hỗn hợp, quản trị tam phân các thánh địa, cơ chế thẩm phán hoà giải), một Charte de conscience (tự do tin/không tin, bình đẳng cộng đồng, bảo vệ thiểu số, phi chính trị hoá nơi thờ tự), và một kinh tế hành hương tài trợ phúc lợi (giáo dục, y tế, bảo tồn). Ở đây, tôn giáo không chỉ là mỹ từ mà trở thành nguyên lý kiến trúc thể chế có thể kiểm chứng và vận hành.
Đóng góp cốt lõi của sách là dịch chuyển xung đột từ tranh chấp lãnh thổ sang “quản trị lợi ích”, bằng một mạng lưới chuẩn mực, chỉ số, và cơ chế trọng tài công khai — để giá thành chiến tranh vượt lợi ích hoà bình.
……………..
Tham khảo:
*Trump says Israel, Hamas signed off on first phase of Gaza deal, Reuters
*Israeli Cabinet approves Trump’s plan for Gaza ceasefire and release of Hamas hostages, AP
*Trump announces ceasefire deal to begin ending the war in Gaza, The Washington Post
*The Latest: Israel and Hamas agree to a ceasefire, release of hostages and prisoners, The Washington Post
*Can Trump Stop Netanyahu From Resuming the Gaza War After the Hostages Are Freed?, Haaretz
*A Rushed Gaza Cease-fire Under Trump’s Pressure Leaves the Toughest Questions Unanswered, Haaretz
*‘Full implementation’: Hamas confirms Gaza ceasefire, hostage exchange deal with Israel; vows to remain ‘faithful to cause’, The Times of India