Ngày 6/11/2025, tại khán phòng huyền thoại của Sydney Opera House, một biểu tượng của nước Úc, Viet TV Australia (tiền thân VietFace TV) long trọng tổ chức lễ kỷ niệm 50 năm ngày Thuyền Nhân Việt Nam định cư tại Úc.
Sự kiện quy tụ đông đảo quan khách, từ các vị lãnh đạo cao cấp chính phủ liên bang và tiểu bang New South Wales, các nhân sĩ cộng đồng, đến hơn 150 đồng hương từ khắp các tiểu bang. Giữa khung cảnh lộng lẫy ôm trọn cầu Sydney Harbour Bridge và mặt biển xanh thẳm, hành trình nửa thế kỷ của những con người “không một đồng xu dính túi” đã hóa thành câu chuyện thành công rực rỡ nhất của nước Úc đa văn hóa: từ thuyền nhân tị nạn nghèo khó đến cộng đồng “model minority” dẫn đầu về giáo dục, kinh tế, chánh trị và khoa học.
Từ một chiếc thuyền năm 1976 …
Cộng đồng người Việt đã hiện diện trên đất Úc từ trước năm 1975, dù chỉ với con số khiêm tốn khoảng 700 người, chủ yếu là du học sinh từ miền Nam Việt Nam. Tuy nhiên, dòng người di cư thực sự bùng nổ sau năm 1975, mở đầu bằng sự kiện lịch sử vào tháng 4/1976: chiếc ghe mang biển số KG 4435 từ Kiên Giang cập bến Darwin sau hành trình đầy gian nan, bị từ chối tại Thái Lan, Mã Lai và Tân Gia Ba. Trên chiếc thuyền nhỏ bé đó chỉ có 5 người tị nạn đầu tiên.
Từ mốc son ấy, làn sóng thuyền nhân đổ về Úc không ngừng lớn mạnh. Đến năm 1981, đã có 56 chiếc thuyền cập bến, đưa tổng số người tị nạn lên 43.400. Năm 1991, Cục Thống kê Úc ghi nhận 124.800 người Việt chính thức định cư. Làn sóng di cư đầu tiên khép lại vào năm 1996, đánh dấu hành trình đầy nước mắt nhưng cũng tràn ngập hy vọng.
Làn sóng thứ hai âm thầm khởi phát từ cuối thập niên 1990, chủ yếu qua con đường du học. Hàng ngàn học sinh, sinh viên – một số nhận học bổng, đa số tự túc với sự hỗ trợ từ thế hệ đi trước – đã chọn ở lại và xây dựng cuộc sống mới. Từ 1996 đến 2005, thêm 23.000 người Việt định cư hợp pháp. Đến nay, cộng đồng Việt Nam tại Úc đã đạt 330.000 người, đứng thứ tư trong các nhóm dân cư lớn nhứt xứ sở kangaroo, chỉ sau cộng đồng người Hoa, Ấn Độ và Phi Luật Tân.
Những đóng góp của người Việt cho nước Úc
Trong nửa thế kỷ qua, người Việt tị nạn đã biến nước Úc thành quê hương thứ hai thịnh vượng. Từ bàn tay trắng, “nghèo rớt mồng tơi”, họ đã kiến tạo những khu ngoại ô hoang vu thành những trung tâm thương mại sầm uất, những khu phố nhộn nhịp thu hút du khách bốn phương. “Chúng ta đi mang theo quê hương” – và quê hương được gói trọn trong ba di sản bất diệt: tinh thần làm việc chăm chỉ, truyền thống hiếu học, và ẩm thực đặc trưng. Chính những giá trị này đã tô điểm thêm vẻ đẹp đa sắc màu cho đất nước kangaroo, biến Úc thành một bức tranh văn hóa rực rỡ hơn, đó không chỉ là đóng góp – đó là niềm tự hào chánh đáng.
Nhưng dấu ấn của người Việt không dừng lại ở kinh tế, họ tỏa sáng rực rỡ trong giáo dục, khoa học, công nghệ, xã hội, và thậm chí quân sự. Năm mươi năm trước, những cái họ Nguyễn, Trần, Phạm, Phan, Lê, Huỳnh còn xa lạ trên bảng vàng các trường đại học Úc, chỉ sau một hai thập niên, chúng đã chiếm lãnh những vị trí danh dự nhứt ở cả trung học lẫn đại học. Nếu du khách từ khắp nơi ghé thăm các trường học tại khu vực có nhiều người Việt định cư, đặc biệt vùng Tây Nam Sydney, họ sẽ không khỏi ngạc nhiên khi thấy hàng loạt tên tuổi Việt Nam lấp lánh trên bảng danh dự. Những ngôi trường từng vô danh trước 1975 nay đã vươn tầm quốc gia, nhờ tài năng và nỗ lực của con em thuyền nhân. Ở bậc đại học, từ con số không giáo sư gốc Việt nửa thế kỷ trước, nay cộng đồng đã có mặt đông đảo trong giới tinh hoa học thuật.
Trên chính trường, người Việt đã viết nên những trang sử vàng. Năm 2022, Lê Thị Trang Đài (Dai Le), một cựu thuyền nhân đến Úc năm 11 tuổi, đã làm nên lịch sử khi đánh bại ứng cử viên hàng đầu của Đảng Lao Động và trở thành dân biểu liên bang gốc Việt đầu tiên tại Úc. Từ một phóng viên xuất sắc của đài truyền hình ABC, Phó Thị trưởng Fairfield, đến ứng cử viên độc lập chiến thắng, hành trình của bà là biểu tượng cho sức mạnh của ý chí và lòng tin cộng đồng.
Ở Nam Úc, ông Lê Văn Hiếu, thuyền nhân cập bến năm 1977, được bổ nhiệm làm Toàn quyền tiểu bang, vị trí cao nhứt đại diện Nữ Hoàng tại một tiểu bang. Từ một cậu bé sanh ra ở Quảng Trị năm 1954, vượt biển tị nạn, tốt nghiệp cử nhân kinh tế và thạc sĩ quản trị tại Đại học Adelaide, ông trở thành lãnh đạo sắc tộc, nhà hoạt động, và vươn lên đỉnh cao trong sự nghiệp.
Thế hệ trẻ còn tiến xa hơn. Tạp chí Good Weekend của nhựt báo Sydney Morning Herald từng đăng phóng sự dài với nhan đề “We have nothing to lose, no pride, no ego”(Chúng tôi chẳng có gì để mất – không tự hào, không cái tôi); trong đó, hai gương mặt trẻ Jasmine Nguyen (25 tuổi) và Anthony Tran (22 tuổi) được bầu làm thị trưởng thành phố. Họ làm nên lịch sử vì đó là những thị trưởng trẻ nhứt nước Úc. Dù ban đầu bị xem thường vì tuổi trẻ, họ đã chinh phục cử tri bằng tầm nhìn, sự chân thành và khả năng lãnh đạo; cả hai thừa nhận từng đối mặt với hội chứng impostor (tự nghi ngờ bản thân) nhưng như Anthony chia sẻ: “Chúng tôi chỉ có vài tài trợ và khát vọng làm gương. Chúng tôi muốn chứng minh: tuổi trẻ không phải là rào cản.” Chính vì thế, các chánh phủ Úc, từ liên bang đến tiểu bang, thường tự hào gọi cộng đồng Việt Nam là “model minority” / thiểu số gương mẫu.
Tại buổi lễ hôm 6/11/2025, tôi may mắn gặp gỡ những đồng hương với thành tựu lẫy lừng: quan chức cấp cao trong chánh phủ, nông dân biến sa mạc thành vườn trái, doanh nhân kiến tạo đế chế kinh doanh, bác sĩ và nhà khoa học, nghệ sĩ vang danh quốc tế. Tất cả đều từng là thuyền nhân hơn 40 năm trước, đến đây với hai bàn tay trắng, và đa số không biết tiếng Anh.
Nếu chúng ta đến với tiền bạc, bằng cấp, địa vị, thì thành công đó chỉ là bình thường. Nhưng chúng ta đến với “không một đồng xu dính túi”, chỉ có niềm tin và ý chí, mà vẫn vươn tới những đỉnh cao đó, thì đó không chỉ là sống sót, đó là thăng hoa rực rỡ.
Trong buổi lễ, ban tổ chức trao giải thưởng cho một số thành viên trong cộng đồng có đóng góp cho nước Úc trong 50 năm qua. Từ trái sang phải: Đỗ Mỹ Linh, một nhà hoạt động cộng đồng; tác giả bài viết; Trần Thị Oanh, hiện nay là Fair Work Commissioner; bà Shira Sabban, tác giả cuốn sách “Vietnam’s Modern Day Boat People: Bridging Borders for Freedom”. Ảnh tác giả cung cấp
Buổi lễ kỷ niệm 50 năm tại Sydney Opera House chính là diễn đàn vàng để cộng đồng Việt Nam kể lại hành trình nửa thế kỷ; với sự hiện diện của các bộ trưởng, cựu bộ trưởng, dân biểu, nhân vật VIP, chúng ta đã chia sẻ những câu chuyện xúc động, những giọt nước mắt hóa thành nụ cười rạng rỡ. Tôi tình cờ gặp lại ông Philip Ruddock, cựu Bộ trưởng Di trú, người đã ký giấy công dân cho tôi. Dù đã ngoài 80, ông vẫn nhớ rõ và tự hào về chánh sách nhân đạo dành cho thuyền nhân Việt trong những năm 1970-1980. Các vị khách Úc đã lắng nghe, đã xúc động, đã thưởng thức giọng ca Theresa Mai (Grammy 2022) cùng nhiều nghệ sĩ tài hoa khác. Họ hiểu rằng: người Việt không chỉ đến mà còn định hình nước Úc hiện đại.
Nửa thế kỷ trước, người Việt tị nạn đến đây trên những chiếc thuyền gỗ chông chênh, mang theo nỗi sợ và hy vọng mong manh. Hôm nay, con cháu họ đứng trên đỉnh cao của xã hội Úc: giáo sư đại học, dân biểu liên bang, thị trưởng trẻ nhứt lịch sử, doanh nhân biến vùng ngoại ô hoang vu thành trung tâm thương mại sầm uất. Thành công đó không phải ngẫu nhiên; nó là kết tinh của ý chí bất khuất, truyền thống hiếu học và tinh thần “đi mang theo quê hương”. Buổi lễ tại Sydney Opera House không chỉ là dịp tri ân, mà còn là lời khẳng định mạnh mẽ: người Việt tị nạn đã không chỉ sống sót, mà còn viết nên chương sử vàng son cho nước Úc.
Nguyễn Văn Tuấn
* Toàn cảnh buổi lễ đã được thu hình và phát đi toàn cầu
Live Event : Australia 50 Years – Viet TV Australia