Lược sử scandal Epstein – phiên bản dựa theo Tài liệu Wikipedia
Jeffrey Edward Epstein (1953–2019) là một trong những nhân vật gây tranh cãi nhất trong lịch sử tư pháp Mỹ hiện đại. Trước khi trở thành khuôn mặt trung tâm của một trong những vụ bê bối lớn nhất thế kỷ XXI, Epstein được nhìn nhận như một nhà tài chính thành đạt, xuất thân từ Bear Stearns và sau đó sở hữu công ty riêng J. Epstein & Co. Nhờ vào tài sản khó truy nguyên và phong cách vận động hành lang khéo léo, Epstein nhanh chóng trở thành một nhân vật quen thuộc trong giới tinh hoa tài chính, chính trị và văn hóa tại New York, Palm Beach, Washington và thậm chí trong các mạng lưới quốc tế. Những quan hệ này về sau trở thành mấu chốt cho sự chú ý toàn cầu khi scandal nổ ra.
Nguồn gốc vụ việc bắt đầu từ năm 2005, khi cảnh sát Palm Beach mở cuộc điều tra sau lời tố cáo của một phụ huynh rằng con gái 14 tuổi của họ bị Epstein quấy rối. Cuộc điều tra kéo dài đã xác định nhiều nạn nhân vị thành niên, dẫn đến việc công tố bang Florida buộc tội Epstein vào năm 2008 vì dụ dỗ mại dâm và mua dâm trẻ dưới 18 tuổi. Dù vậy, Epstein chỉ chịu một bản án nhẹ hiếm thấy: 13 tháng giam giữ trong một thỏa thuận đặc biệt, trong khi các cơ quan liên bang xác định tới 36 nạn nhân, với nhiều trường hợp xảy ra khi họ chỉ mới 14 tuổi. Thỏa thuận năm 2008 trở thành biểu tượng cho sự bất cân xứng quyền lực trong hệ thống tư pháp Mỹ, nơi một cá nhân giàu có có thể thương lượng những điều khoản mà người bình thường không bao giờ với tới.
Một thập niên sau, vào ngày 6 tháng 7 năm 2019, Epstein bị bắt lại với cáo buộc liên bang nghiêm trọng hơn nhiều: buôn bán tình dục trẻ vị thành niên ở Florida và New York. Lần này, quy mô vụ việc được phơi bày rộng lớn hơn, và sự hiện diện của hàng loạt nhân vật có tiếng tăm trong các tài liệu liên quan khiến vụ án trở thành tâm điểm quốc tế ngay từ những ngày đầu. Nhiều cái tên xuất hiện trong ghi chép liên lạc, nhật ký bay, lời khai nhân chứng và các tài liệu tòa, dù không ai trong số họ bị buộc tội hình sự. Chính sự lai ghép giữa tội phạm tình dục, quyền lực giới tinh hoa và những khoảng trống thông tin tạo ra hiệu ứng dây chuyền không thể dập tắt.
Ngày 10 tháng 8 năm 2019, chưa đầy hai tháng sau khi bị bắt, Epstein chết trong phòng giam liên bang Manhattan. Cái chết được tuyên bố là tự tử, nhưng hoàn cảnh lại đầy những chi tiết khó giải thích: camera ngừng hoạt động, lính canh ngủ quên, biên bản không trùng khớp. Những điều này khiến cái chết của Epstein trở thành cơn bão nghi vấn chưa từng có trong thời đại số. Từ thời điểm đó, scandal Epstein không còn chỉ là một hồ sơ tư pháp; nó trở thành vùng đất màu mỡ cho trí tưởng tượng tập thể.
Đến giai đoạn 2024–2025, khi chính quyền liên bang lần lượt giải mật thêm nhiều tài liệu, dư luận không tập trung vào các dữ kiện mới, mà nhìn vào những khoảng đen, những phần bị xóa, những tên tuổi bị cắt bỏ. Người ta không còn theo đuổi sự thật pháp lý, mà theo đuổi cảm giác rằng có một sự thật lớn hơn đang bị che giấu. Chính cảm giác ấy đã biến hồ sơ Epstein thành một dạng huyền thoại thời hiện đại, nơi danh dự, quyền lực, dục vọng và bí mật hòa lẫn thành một cơn sóng tâm lý toàn cầu.
Scandal Epstein, theo nghĩa rộng, không chỉ là sản phẩm của tội ác. Nó là sản phẩm của con người. Nó cho thấy cách xã hội phản ứng khi đối diện với sự suy sụp của một nhân vật bí ẩn nhưng quyền lực; cách ham muốn tập thể vận hành; cách trí tưởng tượng vượt lên trên hệ thống pháp lý; và cách con người hiện đại – trong thời đại dữ liệu – vẫn sống trong những câu chuyện mà mình tự dệt nên.
I. Mở đầu: Khi xã hội tìm kiếm huyền thoại trong chính mình
Những năm gần đây, các vụ việc liên quan đến Jeffrey Epstein và mạng lưới quyền lực quanh hắn đã vượt xa khỏi khuôn khổ một vụ án hình sự. Chúng đã trở thành một hiện tượng văn hóa, một vệt nứt để nhìn thấy tâm lý xã hội vận hành bên dưới bề mặt văn minh hiện đại. Từ sự suy sụp danh dự của Hoàng tử Andrew đến việc các tên tuổi như Bill Clinton hay Donald Trump xuất hiện rải rác trong những trang hồ sơ được giải mật từng phần, công chúng toàn cầu phản ứng với một cường độ hiếm thấy. Không phải vì người ta quan tâm đến chi tiết pháp lý; phần lớn đám đông không đọc trọn vẹn một bản cáo trạng hay một bản án. Điều làm họ bị hút vào là cảm giác về một vùng tối không tên: vùng bản năng của con người trước quyền lực, dục vọng và sự đổ vỡ của những hình tượng mà xã hội từng được dạy phải kính trọng.
Rồi đây, hành chính Nhà Trắng sẽ công khai hoá, giải mật toàn diện Hồ sơ Epstein.
Thế kỷ XXI tưởng như đã vượt qua các dạng mê tín, các huyền thoại, các bùng nổ tâm lý tập thể. Các xã hội hiện đại tự định nghĩa mình bằng khoa học, pháp quyền, minh bạch, kiểm chứng và dữ liệu. Thế nhưng, càng nhiều dữ liệu, con người càng dễ bị ám ảnh bởi những thứ không thể đo đếm. Sự thật có thể kiểm chứng được trở nên nhạt nhòa so với những kịch bản đen tối mà trí tưởng tượng tập thể có thể dệt nên từ những mảnh vụn của thông tin. Sự thật trở thành một mảnh rất nhỏ trong cấu trúc của niềm tin tập thể; phần còn lại thuộc về phỏng đoán, nghi ngờ, hoài tưởng, những giả thuyết không chứng cứ nhưng lại mang sức mạnh cảm xúc cao.
Những gì từng diễn ra trong các nghi lễ tế thần, các cuộc hành hình công cộng, những lời đồn trong làng mạc nay chuyển sang hình thức mạng xã hội, truyền thông toàn cầu và văn hóa đại chúng. Một video ngắn, một dòng tweet, một tấm ảnh chụp mờ, một bản tài liệu bị bôi đen có thể làm dậy sóng hàng triệu người, giống như một buổi hành hình công khai nơi dân chúng tụ tập để chứng kiến sự trừng phạt. Mỗi khi một thế lực quyền lực lung lay, xã hội lập tức bước vào một nghi thức tập thể: theo dõi, phán xét, say mê, rồi tìm khoái cảm trong sự sụp đổ. Đó không chỉ là “đám đông trên mạng”, mà là sự tiếp nối của những cấu trúc tâm lý cổ xưa đã được di truyền qua hàng chục nghìn năm.
Trong The Testament, cơ chế này được gọi là Mặc Cảm Dục vọng Tập thể – Complexe Collectif de Cupidité (CCC). CCC không phải là lòng tham theo nghĩa kinh tế, không chỉ là cupidity trong nghĩa tiền bạc hay của cải. Nó là cấu trúc ham muốn mang tính xã hội: ham muốn nhìn thấy điều bị cấm, ham muốn chứng kiến người đứng trên đỉnh bị kéo xuống đáy, ham muốn biết những gì lẽ ra không nên biết, ham muốn tham dự – dù chỉ bằng cái nhìn – vào những thế giới mà bình thường ta không thể bước vào. Ham muốn ấy hiện diện trong mọi nền văn minh, từ buổi bình minh của loài người cho đến thời đại số, chỉ thay đổi hình thức và tốc độ biểu hiện.
CCC giải thích vì sao một vụ án như Epstein lại trở thành một huyền thoại đương đại; vì sao những hồ sơ bị bôi đen, những trang giấy thiếu chữ, những lời khai mơ hồ trở thành xăng đổ vào trí tưởng tượng của hàng triệu người; và vì sao xã hội hiện đại, dù đầy dữ liệu và công nghệ, vẫn khát khao những câu chuyện đen tối, những lời giải thích huyền bí, những bóng ma quyền lực không tên. Về bề mặt, chúng ta nói đến công lý, đến minh bạch, đến sự bảo vệ nạn nhân. Nhưng bên dưới những khẩu hiệu ấy, có một tầng ham muốn khác: ham muốn được chạm vào cái đen tối, được thỏa mãn một nỗi tò mò đã hình thành từ khi bộ não người còn sống trong hang động.
CCC không nhằm mô tả tội ác. Nó mô tả chúng ta. Nó không biện minh cho những gì Epstein và đồng phạm đã làm, mà chỉ là chỉ ra rằng cách xã hội phản ứng trước những vụ việc ấy tiết lộ nhiều điều về cấu trúc sâu kín của con người hơn là về bản thân tội phạm.
II. Gốc rễ của CCC: bản năng từ thời tiền sử đến hiện đại
Khi nhìn vào phản ứng toàn cầu đối với các vụ việc liên quan Epstein, ta thấy rõ một điều: phản ứng ấy không mới. Nó là sự tiếp nối của những cơ chế tâm lý đã định hình loài người từ thời tiền sử. Ở thời điểm Homo sapiens và Homo neanderthalensis còn cùng tồn tại, những cấu trúc ganh tị, dục vọng, sợ hãi và trừng phạt đã đóng vai trò cốt lõi trong tổ chức xã hội. Bộ não người hiện đại không khác bao nhiêu so với tổ tiên mình ở mức độ cấu trúc cảm xúc; các vùng não chịu trách nhiệm cho phản ứng trước bất công, trước sự vượt trội quá mức của kẻ khác, trước nguy cơ bị xâm hại vẫn hoạt động theo cách gần như cũ, chỉ thay đổi về bối cảnh kích hoạt.
Trong các cộng đồng nguyên thủy, mọi sai lệch, mọi dấu hiệu quyền lực quá mức, mọi bí mật đều trở thành mối đe dọa tiềm năng. Một người săn được quá nhiều, một trưởng nhóm tích lũy quá nhiều lợi ích, hay một cá nhân tỏ ra khác biệt quá lớn đều có thể dẫn tới sự nghi kỵ, đàm tiếu, thậm chí bị loại bỏ. Cả bầy đàn theo dõi, bình phẩm và chờ đợi khoảnh khắc trừng phạt. Nghi lễ không chỉ nhằm bảo vệ trật tự, mà còn giải phóng năng lượng tâm lý tập thể, giúp cộng đồng giải tỏa cảm giác bất công, ghen tị và sợ hãi.
CCC là tàn tích của mô hình đó, nhưng cũng là sự tái cấu trúc trong hình thức mới. Nó tái xuất trong thế giới hiện đại khi các trường hợp đặc biệt – như Epstein – cung cấp một đối tượng hoàn hảo để các cảm xúc tiềm ẩn ấy tái sinh. Bề mặt câu chuyện là tội phạm tình dục, là vi phạm pháp luật, là cấu trúc mua bán thân xác trẻ vị thành niên. Nhưng đồng thời, ở tầng sâu hơn, vụ việc ấy kích hoạt một hệ thống cảm xúc nguyên thủy: bầy đàn thấy một cá nhân nắm giữ quá nhiều tài nguyên – tiền bạc, quan hệ, quyền lực, bí mật – và cảm nhận rằng trật tự cần được điều chỉnh.
Những yếu tố kích hoạt CCC ngày nay bao gồm: quyền lực vật chất, tình dục cấm kỵ, bí mật của giới thượng lưu, sự bất đối xứng thông tin, và sự khó chịu lan tỏa trong xã hội bất bình đẳng. Quyền lực vật chất tạo nên khoảng cách; tình dục cấm kỵ làm tăng sức hút tượng trưng; bí mật tạo nên cảm giác bị loại trừ; bất đối xứng thông tin khiến công chúng tin rằng có một sự thật nằm ngoài tầm tay mình; bất bình đẳng khiến mọi câu chuyện về sự sa ngã của giới tinh hoa trở nên gợi cảm theo nghĩa xã hội học. Chỉ cần một mồi lửa – một tấm ảnh, một lời đồn, một trang hồ sơ – là xã hội lập tức bùng cháy bởi năng lượng cổ xưa ấy.
Epstein chỉ là ví dụ gần nhất. Trước hắn, đã có biết bao nhân vật khác trở thành tâm điểm của CCC: các tài phiệt bị bắt vì trốn thuế, các ngôi sao sa sút vì bê bối tình ái, các chính trị gia sụp đổ vì những “email bí mật” hay “tài khoản ẩn danh”. Sau hắn, chắc chắn sẽ còn vô số trường hợp nữa. CCC là điểm nối giữa hai thời đại: một bên là nhân loại nguyên thủy với bản năng trừng phạt; bên kia là nhân loại kỹ thuật số với bản năng phóng chiếu.
Các nhà xã hội học như Émile Durkheim đã chỉ ra, trừng phạt không chỉ là hành vi pháp lý mà còn là một nghi thức củng cố đoàn kết xã hội. Các nhà phân tâm học như Freud nhấn mạnh sức mạnh của vô thức tập thể trong việc định hướng những bùng nổ cảm xúc. Các nhà nhân học như René Girard đọc lịch sử con người như một chuỗi dài của cơ chế “con dê tế thần”, nơi cộng đồng trút mọi bất ổn lên một cá nhân hoặc một nhóm nhỏ để tái lập cảm giác hòa hợp. CCC không phủ định những công trình ấy; nó gom chúng lại trong một hình thức mới, nhấn mạnh rằng bản năng trừng phạt – ghen tị – phóng chiếu của loài người ngày nay được tăng tốc và khuếch đại bởi hạ tầng công nghệ.
Tác giả Pierre Nguyên trong tác phẩm The Testament đã phát xuất ra học thuyết: CCC là gia tài nhân loại từ thượng cổ.
III. Hồ sơ Epstein như gương phản chiếu của dục vọng xã hội
Hồ sơ Epstein là thí nghiệm sống của CCC. Từ ngày hắn bị bắt lần cuối vào năm 2019 cho đến sau khi chết trong nhà giam, mỗi chi tiết được công bố đều biến thành một mảnh của huyền thoại. Đám đông không chờ đợi kết luận tư pháp; họ chờ đợi những mảnh ghép kích thích tưởng tượng. Các bản tin trên truyền hình, những bài báo điều tra, các podcast, những chủ đề nóng trên mạng xã hội đều góp phần biến một vụ án thành một vũ trụ biểu tượng.
Những trang hồ sơ được giải mật từng phần trong năm 2024 – dù không chứa bất kỳ tiết lộ mới đáng kể nào – lại gây bùng nổ hơn cả bản án chính thức. Lý do là CCC không vận hành bằng sự thật, mà bằng khoảng trống của sự thật. Chính những phần bị che đen, những dòng ghi chú bị bỏ dở, những ẩn ý và sự im lặng mới là môi trường nuôi dưỡng trí tưởng tượng tập thể. Một cái tên bị xóa đi luôn gây nhiều suy đoán hơn một cái tên được viết rõ. Một nhận định của điều tra viên bị bỏ lửng luôn kích thích nhiều cảm xúc hơn một kết luận dứt khoát.
Trong môi trường ấy, mọi nhân vật quen thuộc trong hồ sơ – dù không bị buộc tội – đều biến thành biểu tượng. Hoàng tử Andrew bị xem như hiện thân của hoàng gia sa sút, của một thế giới quý tộc sống dựa trên đặc quyền. Bill Clinton được phóng chiếu vào bóng tối của quyền lực Mỹ, của thời kỳ toàn cầu hóa chiến thắng nhưng cũng làm sâu sắc thêm bất bình đẳng. Donald Trump như biểu tượng của một thứ quyền lực hỗn loạn, nơi đường biên giữa giải trí, kinh doanh và chính trị bị xóa nhòa.
Cả ba trở thành nhân vật của một câu chuyện lớn hơn chính họ. Trong câu chuyện ấy, họ có thể là tội phạm, là đồng phạm, là nạn nhân, là người biết mà im lặng – tùy theo trí tưởng tượng của từng nhóm người. CCC không yêu cầu bằng chứng; nó yêu cầu vai diễn. Nó biến con người thành huyền thoại. Không ai còn là cá nhân. Tất cả đều trở thành ký hiệu.
Nhà tù, chiếc camera hỏng, giờ giấc mơ hồ, bản ghi danh sách hành khách của “Lolita Express”, những vị khách nổi tiếng ở đảo Little St. James… mỗi chi tiết được cắt khỏi bối cảnh pháp lý để tái kết nối trong trí tưởng tượng tập thể. Những đoạn phim mờ, những bức ảnh chụp chung, những lời khai gián tiếp đều được xâu lại thành một chuỗi “bằng chứng” trong tâm trí người đọc, dù xét về mặt tư pháp, chúng không đủ để khẳng định bất cứ điều gì.
Điều xã hội thực sự truy đuổi không phải sự thật, mà là cảm giác sự thật bị giấu đi. Cảm giác ấy mạnh đến mức nhiều người sẽ tiếp tục tin rằng có một âm mưu sâu xa cho dù có công bố toàn bộ hồ sơ. Một sự thật được trình bày đầy đủ sẽ ít gây hấp dẫn hơn một sự thật bị cho là “bị che giấu ở đâu đó”.
Chính cảm giác bị giữ ở ngoài cánh cửa bí mật ấy nuôi CCC. Nó làm cho người ta cảm thấy mình có quyền giận dữ, quyền nghi ngờ, quyền suy đoán bất tận. Nó cho phép họ đứng về phía “những kẻ bị che giấu sự thật” chống lại “những kẻ che giấu sự thật”, dù ranh giới giữa hai phía ấy vô cùng mơ hồ.
IV. Cơ chế vận hành của huyễn tưởng tập thể
Huyễn tưởng tập thể không nảy sinh ngẫu nhiên; nó tuân theo một chu trình tâm lý tương đối ổn định, có thể được phác họa bằng bốn giai đoạn.
Giai đoạn đầu tiên là giai đoạn khơi mào: một sự kiện đủ gây sốc để thắp lên sự chú ý, nhưng đủ mơ hồ để kích hoạt sự tưởng tượng. Epstein đáp ứng hoàn hảo cả hai điều kiện ấy: phạm tội liên quan đến trẻ vị thành niên, liên quan đến tài phiệt, liên quan đến các nhân vật quyền lực, và có nhiều chi tiết không giải thích được. Một tội phạm bình thường, không có liên hệ với giới thượng lưu, sẽ không bao giờ tạo ra hiệu ứng tương tự, dù hành vi có tàn ác đến đâu.
Giai đoạn thứ hai là lan tỏa: thông tin chuyển từ tay báo chí sang mạng xã hội, từ bài báo sang lời đồn, từ dữ kiện sang diễn giải cá nhân. Mỗi người góp thêm một chút, bình luận thêm một tầng nghĩa. Cảm xúc vượt qua sự kiện, và xã hội bắt đầu tin vào phản ứng của chính mình hơn tin vào tài liệu. Ở giai đoạn này, một câu chuyện có thể bị bóp méo hoàn toàn mà vẫn được coi là “chân lý” vì nó phù hợp với cảm xúc chung.
Giai đoạn thứ ba là thần thoại hóa: vụ việc không còn là tội phạm, mà trở thành biểu tượng cho một điều lớn hơn: quyền lực, bí mật, sự suy đồi, sự bất bình đẳng, sự tha hóa của thời đại. Trong giai đoạn này, những người liên quan trở thành nhân vật của một vũ trụ khác, nơi luật chơi không còn là luật pháp mà là luật của huyền thoại. Các chi tiết được chọn lọc theo tiêu chí biểu tượng, không theo tiêu chí chính xác. Những tình tiết củng cố cho hình ảnh “âm mưu toàn cầu” được nhớ; những dữ kiện phản bác bị bỏ qua hoặc bị xem là một phần của sự che đậy.
Cuối cùng là giai đoạn trừng phạt: xã hội đòi hỏi một hình thức thanh lọc, dù chỉ bằng sự sụp đổ danh tiếng. Công lý không còn là hành pháp; công lý được định nghĩa như nhu cầu của tập thể muốn giải phóng căng thẳng. Một khi biểu tượng đã được dựng lên như hiện thân của cái ác, mọi hình thức trừng phạt – từ tẩy chay, bôi nhọ đến xóa bỏ hoàn toàn khỏi không gian công cộng – đều được xem là chính đáng.
CCC là cỗ máy biến sự thật thành kịch bản, biến cá nhân thành vai diễn, biến vụ án thành nghi lễ. Trong cỗ máy đó, gần như không ai còn kiểm soát được câu chuyện: không phải nhà báo, không phải thẩm phán, không phải nhân chứng, cũng không phải các nạn nhân. Câu chuyện được điều khiển bởi nhu cầu của đám đông – nhu cầu có một huyền thoại đen để tin vào.
V. Xã hội của thế kỷ XXI và sự trở lại của cảm xúc nguyên thủy
CCC không phải là sự lệch lạc của xã hội hiện đại, mà là cấu trúc trung tâm của nó. Thế kỷ XXI là thời đại nơi hình ảnh mạnh hơn sự thật, nghi ngờ mạnh hơn lý trí, cảm xúc mạnh hơn dữ liệu. Các mạng xã hội không chỉ lan truyền thông tin; chúng lan truyền đặc tính xúc cảm của thông tin, khiến mọi sự kiện đều mang màu sắc đạo đức và ham muốn.
Trong xã hội truyền thống, sự bất công được cảm nhận trong phạm vi làng xóm, vùng miền. Ngày nay, một người nghèo có thể nhìn thấy cuộc sống của giới tỷ phú từng phút từng giây qua điện thoại. Sự so sánh trở thành trạng thái thường trực. Sự bất bình, thất vọng, cảm giác kém cỏi không còn là hiện tượng cá nhân, mà là cảm xúc toàn cầu. Khi xã hội không thể vươn lên, nó sẽ muốn kéo thứ gì đó xuống. Khi mọi cánh cửa đều đóng lại trước mặt, người ta sẽ tìm niềm an ủi trong việc chứng kiến cánh cửa của kẻ khác cũng bị đóng sập.
Epstein, trong nghĩa ấy, là “điểm rơi lý tưởng”. Hắn vừa đủ giàu, đủ bí ẩn, đủ suy đồi, đủ liên hệ với giới thượng lưu để trở thành vật tế thần hoàn hảo cho một thời đại chất chứa bất mãn. Sự hả hê trước cái chết của hắn – dù được che đậy bằng ngôn ngữ đạo đức – là dấu hiệu rõ ràng cho thấy CCC đang hoạt động mạnh mẽ.
Không phải mọi nền văn minh đều tạo ra CCC như nhau. CCC mạnh nhất trong các xã hội mà sự bất công được phơi ra qua hình ảnh – nơi người ta có thể nhìn thấy xa hoa nhưng không bao giờ chạm tới nó. Thế kỷ XXI là môi trường lý tưởng cho CCC sống lại. Những “story” ngắn, những bức ảnh ở Maldives, những khoảnh khắc dùng máy bay riêng, những bữa tiệc bí mật… tất cả khiến công dân bình thường luôn ở trong trạng thái vừa bị hấp dẫn, vừa bị tổn thương. Họ vừa muốn trở thành người trong ảnh, vừa muốn nhìn người trong ảnh sụp đổ. CCC được nuôi bằng hai cảm xúc trái ngược ấy.
CC Cũng cho thấy một nghịch lý của dân chủ hiện đại. Về nguyên tắc, mọi công dân đều bình đẳng. Nhưng trên thực tế, quyền lực và của cải tập trung vào một nhóm nhỏ. Khi khoảng cách ấy quá lớn, những vụ việc như Epstein trở thành cơ hội hiếm hoi để số đông cảm nhận lại quyền lực của mình, dù chỉ trong tưởng tượng.
VI. Kết luận: CCC như dấu ấn nhân loại trong thời đại số
Phức hợp Dục vọng Tập thể không chỉ giúp giải thích sự ám ảnh toàn cầu xoay quanh hồ sơ Epstein; nó cho thấy cách xã hội hiện đại vận hành bằng những năng lượng thẳm sâu của bản thể con người. Nó chỉ ra rằng văn minh không xóa bỏ bản năng, chỉ thay đổi hình thức của chúng. Nơi đã từng có quảng trường xử tử công khai giờ là trang chủ các mạng xã hội; nơi đã từng có lời đồn trong làng mạc giờ là dòng tin nhắn lan truyền trong vài giây; nơi đã từng có con dê tế thần giờ có những nhân vật như Epstein, Andrew, Clinton, Trump.
CCC cũng chỉ ra rằng con người – dù được bao quanh bởi dữ liệu và công nghệ – vẫn sống trong những huyền thoại do chính mình tạo ra. Họ cần những câu chuyện lớn để chứa đựng những bất an nhỏ; cần những biểu tượng đen để trút lên đó mọi bức xúc rời rạc; cần một cấu trúc tưởng tượng để đối phó với cảm giác vô nghĩa của đời sống hàng ngày.
CCC là dấu ấn của con người trong thời đại số: một thứ vừa nguyên thủy, vừa hiện đại, vừa mang tính bản năng, vừa mang tính cấu trúc. Nó không thể bị loại bỏ, bởi muốn loại bỏ nó tức là phải xóa đi chính những cơ chế cảm xúc đã giúp loài người sinh tồn suốt hàng chục nghìn năm. Nhưng nó có thể được nhận diện. Và nhận diện là bước đầu tiên để con người hiểu chính mình trong thời đại thông tin.
Trong The Testament, CCC được trình bày như một trong những trục lớn của bản đồ nhân loại thế kỷ XXI: con người không chỉ bị chi phối bởi các hệ thống kinh tế, chính trị, tôn giáo, mà còn bởi các phức hợp tập thể như CCC – những cấu trúc vô hình nhưng có sức mạnh định hình cách ta nhìn thế giới. Vụ Epstein là một minh họa cụ thể, nhưng không phải duy nhất. Bất kỳ nơi nào xã hội hả hê trước sự sa ngã của một biểu tượng, nơi đó CCC đang làm việc.
Nhìn từ góc độ này, vụ Epstein không kết thúc khi hắn chết, cũng không kết thúc khi hồ sơ được giải mật. Nó sẽ còn tiếp tục sống trong trí tưởng tượng tập thể như một huyền thoại – một huyền thoại về sự suy đồi của giới tinh hoa, về âm mưu toàn cầu, về những bí mật chưa bao giờ được hé lộ. CCC bảo đảm rằng huyền thoại ấy sẽ còn tiếp tục được kể lại, biến đổi, phóng đại, và được áp dụng lên những nhân vật mới.
Điều quan trọng không phải là tin hay không tin vào tất cả những giả thuyết xoay quanh Epstein. Điều quan trọng là nhận ra chính mình trong cách mình bị hấp dẫn bởi câu chuyện đó. Tại sao ta đọc từng dòng tin, xem từng đoạn video, tranh luận hàng giờ về một con người mà ta chưa bao giờ gặp? Tại sao một vụ án cách ta nửa vòng trái đất lại có thể chiếm lĩnh cảm xúc của ta đến vậy? Câu trả lời nằm trong CCC. Nó cho thấy ta không chỉ là người quan sát lạnh lùng của thời đại số, mà là người tham dự vào một nghi thức tập thể, tái diễn những mô hình cảm xúc của tổ tiên trong môi trường công nghệ cao.
Hiểu CCC không làm ta đạo đức hơn. Nhưng nó có thể giúp ta bớt ảo tưởng về chính mình. Ta sẽ hiểu rằng trong mọi phẫn nộ, luôn có một phần tò mò; trong mọi lời kêu gọi công lý, luôn thấp thoáng một niềm khoái cảm khi chứng kiến kẻ khác bị lột mặt nạ; trong mọi niềm tin vào âm mưu, luôn có một nhu cầu sâu xa muốn thế giới phức tạp hơn những gì nó vốn là.
Mặc Cảm Dục vọng Tập thể, vì thế, không chỉ là một khái niệm lý thuyết. Nó là tấm gương buộc ta phải nhìn thẳng vào phần bóng tối của mình – phần đã tồn tại từ thời Homo sapiens và Homo neanderthalensis, nay chỉ khoác lên lớp áo của internet và truyền thông toàn cầu. Và có lẽ, trong việc chấp nhận rằng chúng ta vẫn mang trong mình những xung động cổ xưa ấy, chúng ta mới có cơ hội xây dựng một nền đạo đức mới, phù hợp với thời đại mà thông tin thì hiện đại, nhưng con người thì vẫn rất cũ.
Bất Tiếu
*THE TESTAMENT: A Breath Before the Beginning – Cosmology, Memory, and the Permission to Be