Bernard Nguyên-Đăng: Linh Địa Giữa Thái Hư—Hành Trình Về Meteora

65

“Thái hư” (太虛) là một từ Hán-Việt rất giàu tính triết học và hình tượng. Hiểu theo nghĩa đen và nghĩa bóng, nó có các tầng ý nghĩa sau:

Nghĩa Đen (Vật lý/Vũ trụ): Bầu trời bao la, vũ trụ mênh mông: Đây là nghĩa gốc và trực tiếp nhất. “Thái” (太) có nghĩa là rất lớn, cao nhất. “Hư” (虛) có nghĩa là trống rỗng, khoảng không. Vì vậy, “Thái hư” chỉ khoảng không vô tận, mênh mông của vũ trụ, nơi chứa đựng các tinh tú, thiên hà. Nó gần với các khái niệm như “vũ trụ”, “bầu trời”, “cõi không”.

Nghĩa Bóng/Triết Học: Trong các hệ tư tưởng như Đạo giáo và Tôn giáo, “Thái hư” được nâng lên thành một khái niệm triết học sâu sắc:

• Trong Đạo giáo: “Thái hư” thường chỉ trạng thái nguyên thủy, hỗn độn, hư vô trước khi vũ trụ được hình thành. Đó là nguồn cội của vạn vật, là “Đạo” ở dạng thuần khiết và tĩnh lặng nhất. Nó là cái “không” nhưng lại sinh ra cái “có”.

• Trong Tôn giáo (và một số trường phái triết học khác): “Thái hư” có thể được hiểu là cõi tâm linh rộng lớn, siêu việt, vượt ra ngoài mọi hình tướng và khái niệm nhị nguyên (có/không, sinh/diệt). Nó là bản thể chân thật của vạn pháp.

***

 

Lời vào:

Có những nơi chốn không thuộc về đất, mà thuộc về trời. Meteora – “Linh Địa Giữa Thái Hư” – là một hành trình như thế. Đây không đơn thuần là điểm đến của đôi chân, mà là cuộc kiếm tìm của tâm hồn hướng về những đỉnh núi đá dựng đứng, nơi các tu viện như những pháo đài của đức tin đã kiêu hãnh vươn mình giữa mây trời, tồn tại qua hơn năm, sáu thế kỷ như một thách thức với thời gian.

Về với Meteora, là về với một cõi giới khác. Phía dưới là thung lũng trần gian với những bộn bề phù du; phía trên là những công trình kiến trúc kỳ vĩ, nơi các bậc tu sĩ từ bỏ thế tục để chọn cho mình một lối sống chiêm niệm trong tĩnh lặng. Họ sống giữa mây là đà, lơ lửng, như những linh hồn đang ở trong khoảng giao thoa giữa cõi người và cõi thiêng.

Hành trình này không đòi hỏi một đức tin cụ thể, bởi sức hút của Meteora vượt lên trên mọi tín điều. UNESCO công nhận nơi đây là Di sản Thế giới bởi giá trị văn hóa và lịch sử vĩ đại. Nhưng với kẻ lữ hành, giá trị ấy được cảm nhận sâu hơn thế: qua từng bức bích họa Byzantine cổ xưa, từng trang sách thánh viết bằng tiếng Hy Lạp phảng phất hơi thở của các Thánh Tông Đồ, từng linh vật gìn giữ lòng thành kính của bao thế hệ.

Bài viết “Linh Địa Giữa Thái Hư – Hành Trình Về Meteora” sẽ là một lộ trình đưa độc giả xuyên thời gian, trở về thế kỷ XIII-XVI, để chứng kiến khát vọng vươn tới cái “Đẹp”, cái “Thiêng” và sự “Vĩnh Hằng” của con người. Đây là hành trình đi vào cốt lõi của nội tâm, nơi sự tĩnh lặng của đá và mây sẽ khiến ta lắng nghe được tiếng thì thầm của chính mình.

Một hành trình để buông bỏ những vướng bận đời thường, để tâm hồn trống rỗng mà đón nhận một luồng sinh khí mới, thánh khí mới cho bản ngã tâm linh.

Hãy cùng bước đi, để chạm vào gia sản thiêng liêng mà nhân loại trân quý, và có lẽ, tìm lại được chính mình trong cõi nhân sinh hữu hạn này, giữa thái hư vô tận.

***

Các tu viện (Monastery) Chính Thống giáo Đông phương đang hoạt động trong quần thể Meteora ở Hy Lạp, tất cả đều mở cửa cho du khách tham quan.

Meteora: Cõi Thần Tiên Giữa Trời và Di Sản Bất Tử Của Nhân Loại

Giữa lòng Hy Lạp, nơi được mệnh danh là cái nôi của văn minh phương Tây, tồn tại một cảnh quan khiến con người ta phải sửng sốt và thán phục không chỉ bởi bàn tay tạo hóa mà còn bởi khát vọng vươn tới cái đẹp và cái thiêng liêng của con người. Đó là Meteora – “cõi tu trên không” – nơi những cột đá sa thạch khổng lồ vươn lên trời xanh, như những cây đàn organ bằng đá của Thượng Đế, và trên đỉnh của chúng, những tu viện như những tổ chim đại bàng, tồn tại qua hơn sáu thế kỷ như một minh chứng cho sự kiên cường của đức tin và sự sáng tạo của con người.

 I. Bối Cảnh Thiên Nhiên: Kiệt Tác Địa Chất Của 60 Triệu Năm

Không phải ngẫu nhiên mà Meteora được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên Thế giới kép. Cảnh quan nơi đây là kết quả của một quá trình địa chất kỳ vĩ kéo dài hàng chục triệu năm. Vào kỷ Đệ Tam, một con sông cổ đại đổ ra biển tại vùng đồng bằng Thessaly, mang theo trầm tích và đá cuội. Qua thời gian, sự vận động của kiến tạo mảng đã đẩy khu vực này lên cao, biến nó thành một cao nguyên. Rồi gió, mưa và các dòng chảy bào mòn, khoét sâu vào khối đá, để lại những cột đá trầm tích khổng lồ, dựng đứng, có nơi cao tới hơn 400 mét so với mặt đất. Sự hình thành này không chỉ là một kỳ quan thiên nhiên mà còn là một pháo đài kiên cố, một “thành trì của Chúa” được thiên nhiên kiến tạo, hoàn toàn cách biệt với thế giới phàm tục bên dưới.  

II. Hành Trình Đến Với Cõi Thiêng: Tại Sao Các Tu Sĩ Thế Kỷ 13 Chọn Meteora?

Vào thế kỷ thứ 9, những nhà tu khổ hạnh đầu tiên đã tìm đến các hang động trên các vách đá này để tìm kiếm sự cô tịch và chiêm niệm. Tuy nhiên, phải đến thế kỷ 14, khi đế chế Byzantine suy tàn và các cuộc xâm lược của người Thổ Ottoman gia tăng, Meteora mới thực sự trở thành một cứ địa tinh thần. Các tu sĩ Chính Thống Giáo (Orthodox Church), dưới sự dẫn dắt của tu sĩ Athanasios Koinovitis, đã leo lên đỉnh “Platys Lithos” (Tảng Đá Rộng) để xây dựng tu viện Đại Meteoron (Great Meteoron) đầu tiên.

Lý do cho sự lựa chọn này là sự kết hợp của nhiều yếu tố:

• Sự Cách Biệt và An Toàn: Địa thế hiểm trở là một bức tường thành tự nhiên, bảo vệ các tu sĩ khỏi sự hỗn loạn, cướp bóc và bức hại từ bên ngoài. Việc lên xuống ban đầu chỉ có thể thực hiện bằng các thang dây leo hoặc các giỏ tre được kéo lên bằng ròng rọc – một cơ chế phòng thủ hoàn hảo.

• Sự Cô Tịch để Chiêm Niệm: Triết lý tu hành của Chính Thống Giáo Hy Lạp đề cao “Hesychasm” – sự tĩnh lặng của nội tâm để kết nối với Thượng Đế. Không nơi đâu lý tưởng hơn những đỉnh núi chót vót giữa mây trời, nơi âm thanh duy nhất là tiếng gió và tiếng chuông tu viện.

• Sự Bảo Trợ của Quyền Lực: Như chúng ta biết, Chính Thống Giáo là quốc giáo. Các hoàng đế Byzantine, các quý tộc Serbi và sau này là các nhà cầm quyền Ottoman, đều dành sự bảo trợ và hiến tặng nhiều của cải cho các tu viện, giúp chúng không chỉ tồn tại mà còn phát triển rực rỡ.

III. Di Sản Văn Hóa Và Tôn Giáo: Những Kho Báu Vô Giá Trong Lòng Đá

Sự tồn tại bền bỉ của Meteora qua chiến tranh, thiên tai và biến động lịch sử không chỉ nhờ vào địa thế hay đức tin, mà còn nhờ vào vai trò là một trung tâm văn hóa và học thuật. Các tu viện ở đây là những thư viện sống, lưu giữ những di sản mà không nơi nào trên thế giới sánh được.

• Bảo Tàng Thư Tịch Cổ: Các tu viện, đặc biệt là Đại Meteoron và Varlaam, lưu giữ một khối lượng khổng lồ các bản thảo viết tay. Đó không chỉ là các sách Phúc Âm (Matthew, Mark, Luke, John), các Thư của Thánh Paul, mà còn là các tác phẩm của các Giáo phụ, các văn bản triết học Hy Lạp cổ đại, các tài liệu về lịch sử, thiên văn và y học. Mỗi trang giấy da, được chép tay tỉ mỉ bằng mực vàng và nhiều màu sắc, với những hình minh họa tinh xảo (illuminations), là một kiệt tác nghệ thuật và một cửa sổ vào quá khứ. Chúng là nguồn sử liệu vô giá cho các nhà nghiên cứu lịch sử Kitô giáo, truyền thống Byzantine và sự phát triển của văn minh châu Âu.

• Nghệ Thuật Icon và Bích Họa: Bên trong các tu viện là một thế giới của nghệ thuật tôn giáo. Những bức icon (thánh tượng) được vẽ trên gỗ, những bức bích họa phủ kín các vòm và tường, kể lại các câu chuyện trong Kinh Thánh và cuộc đời của các vị thánh. Chúng không chỉ có giá trị tâm linh mà còn là một cuốn sách giáo lý bằng hình ảnh cho những tín đồ mù chữ, và là minh chứng cho sự phát triển đỉnh cao của trường phái hội họa Cretan.

• Nghi Lễ và Đời Sống Tâm Linh: Các vật dụng phụng vụ bằng vàng, bạc, các bộ áo lễ thêu tay tinh xảo, các thánh giá cổ… tất cả đều được bảo tồn nguyên vẹn. Chúng không phải là cổ vật chết, mà vẫn đang được sử dụng trong các nghi thức tôn giáo, tạo nên một sự kết nối sống động giữa quá khứ và hiện tại.

IV. Meteora Đương Đại: Sự Giao Thoa Giữa Linh Thiêng Và Trần Tục

Ngày nay, như chúng ta biết, chỉ còn 6 trong số hơn 20 tu viện nguyên thủy còn hoạt động, với rất ít tu sĩ. Sự hiện diện của du khách toàn cầu đã biến nơi đây thành một điểm đến nổi tiếng. Sự chuyển đổi này đặt ra những câu hỏi về bảo tồn và phát triển.

• Du Lịch: Con Dao Hai Lưỡi: Lượng khách đông đảo mang lại nguồn tài chính để trùng tu và bảo trì các công trình, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ làm tổn hại đến sự tĩnh lặng vốn có và các di tích mong manh. Việc lắm người nhận xét về các tour “cưỡi ngựa xem hoa” là hoàn toàn xác đáng. Giá trị đích thực của Meteora không thể được cảm nhận trong vội vã.

• Hành Hương Nội Tâm: Hàng triệu du khách đến đây, không phân biệt tôn giáo như những người Ấn Độ, Đức, Mã Lai, Romania, v.v. tôi đã gặp, bởi vì Meteora đã vượt ra ngoài ý nghĩa tôn giáo thuần túy. Nó trở thành một biểu tượng của sự vươn cao, của khát vọng vượt lên trên những xô bồ thường nhật. Khi đứng trên những đỉnh tháp đá ấy, nhìn ra thảo nguyên Thessaly mênh mông, con người đối diện với sự hùng vĩ của thiên nhiên và sự nhỏ bé của chính mình. Khoảnh khắc ấy khơi gợi những suy niệm sâu xa về “kiếp người là đâu, nơi nào, và con người đi về đâu”. Họ ra đi, không để lại gì nhiều, nhưng mang theo một sự bình an nội tâm, một thông điệp về sự kiên cường và một góc nhìn mới về giá trị sống.

Góc Nhìn Con Người: Hành Trình Của Kẻ Lữ Hành Và Người Tìm Đạo

Nếu những viên đá là xương thịt, và lịch sử là linh hồn, thì những con người tìm đến Meteora chính là hơi thở khiến nơi này sống động giữa đời thường. Họ – những du khách tò mò, những tín đồ hành hương – không chỉ là kẻ đứng ngắm, mà là một phần của bản giao hưởng “Đá và Linh Hồn” ấy.

Những Gì Họ Chứng Kiến và Cảm Nhận:

Khi đứng trước Meteora, đôi mắt trần tục chứng kiến một kỳ quan địa chất ngoạn mục, nhưng trái tim và tâm thức thì cảm nhận được nhiều hơn thế. Họ thấy:

• Sự nhỏ bé của phàm nhân: Vẻ hùng vĩ, sừng sững của những cột đá sa thạch khiến mọi lo toan, tự cao của con người trở nên thật mong manh. Đó là một bài học trực quan về sự khiêm nhường.

• Sức mạnh của Đức tin thuần khiết: Họ chứng kiến những bậc thang được đục vào vách đá dựng đứng, những chiếc thang dây mỏng manh ngày xưa, và những tu viện được xây dựng bằng chính sự kiên nhẫn siêu phàm. Đó không phải là phép màu, mà là kết tinh của một đức tin mãnh liệt rằng: “Nơi nào ý chí vươn tới, nơi đó có con đường.”

• Sự tĩnh lặng có thể chạm vào được: Sự yên ắng trên đỉnh núi, chỉ vang vọng tiếng gió và tiếng chuông, là một thứ “âm thanh của sự im lặng”. Nó rửa trôi mọi ồn ào, hỗn tạp của đô thị ồn ào, để lòng người tìm về khoảng trống hiếm hoi cho riêng mình.

“Thước Phim Tâm Thức” Họ Mang Về:

Ngoài những bức ảnh, video lưu lại vẻ đẹp bên ngoài, mỗi người đều khắc ghi trong lòng những thước phim sống động mà mỗi lần nhớ lại, họ lại được sống trong đó một lần nữa:

• Cảm giác chân thật khi bước qua cây cầu gỗ: Đó là khoảnh khắc ranh giới giữa thế giới trần tục và không gian linh thiêng bị xóa nhòa. Mỗi bước chân là một sự chuyển mình.

• Hình ảnh ngọn nến lung linh trong nhà nguyện: Ánh sáng nhỏ nhoi ấy trong bóng tối tĩnh mịch của nhà nguyện cổ trở thành một ẩn dụ đầy xúc động về niềm hy vọng, về sự sống bất diệt giữa những bấp bênh của kiếp người.

• Gương mặt bình thản của một tu sĩ: Ánh mắt họ, dù không nhìn thẳng vào du khách, vẫn toát lên một sự an nhiên kỳ lạ. Đó là thước phim khiến bất kỳ ai, dù khác biệt tín ngưỡng, cũng phải suy ngẫm về ý nghĩa của một đời sống hướng nội và tĩnh tại.

• Mùi hương của nhang trầm và sáp ong: Mùi hương ấy, hòa quyện trong không khí mát lạnh của núi rừng, trở thành một “chất xúc tác ký ức”. Mỗi lần cảm nhận được một mùi hương tương tự ở nơi khác, cả Meteora lại ùa về sống động.

Hành Trang Mang Về Từ “Thế Giới Khác”:

Khi rời Meteora để trở về với xã hội đời thường xa muôn vàn dặm, khác biệt về văn hóa và niềm tin, họ không trở về tay trắng. Hành trang họ mang theo là những bài học thấm thía:

• Một “Ốc Đảo Tâm Hồn“: Họ học được cách tạo ra một “Meteora” trong chính tâm trí mình – một không gian tĩnh lặng, kiên cố giữa những biến động của cuộc sống. Một nơi để lui về, tìm lại sự cân bằng.

• Đức Tin Dưới Nhiều Hình Thái: Dù bản thân có theo một tôn giáo nào hay không, họ nhận ra rằng đức tin không chỉ là giáo điều. Nó có thể là niềm tin vào bản thân, vào sự kiên trì, vào những điều tốt đẹp, hoặc đơn giản là sự tôn trọng với những tín ngưỡng khác biệt. Meteora dạy họ rằng, cái đẹp và sự thiêng liêng là ngôn ngữ chung, vượt qua mọi rào cản.

• Sự Giản Dị của Hạnh Phúc: Cuộc sống nơi tu viện, với những nhu yếu phẩm tối giản, chứng minh rằng hạnh phúc không nằm ở sự sở hữu, mà ở sự giải phóng khỏi những ràng buộc vật chất không cần thiết.

Kết:

Vậy nên, Meteora không chỉ là những cụm đá hay một quần thể tu viện; không chỉ là một bảo tàng lịch sử dưới dạng đá và vữa. Đó là một thực thể sống, một bản giao hưởng hòa quyện giữa “Đá và Linh Hồn”. Đá tạo nên nền tảng vật lý, và linh hồn của bao thế hệ tu sĩ, nghệ nhân, học giả đã thổi hồn vào đó, biến nó thành một di sản bất tử.

Về với Meteora là một hành trình sống. Một hành trình mà mỗi người, dù là nhà nhân chủng học khám phá khát vọng siêu việt, nhà xã hội học phân tích mối giao thoa cộng đồng, hay một lữ khách bình thường tìm kiếm sự bình yên, đều tìm thấy câu trả lời cho riêng mình.

Khi ánh hoàng hôn nhuộm tím những ngọn tháp đá, phủ lên các tu viện một màu huyền thoại, du khách rời đi với một sự thẩm thấu lặng lẽ. Họ mang về không chỉ những kỷ vật, mà còn một “hạt giống Meteora” được gieo vào tâm thức. Hạt giống ấy, trong dòng chảy bộn bề của đời sống, sẽ âm thầm nảy mầm – mỗi khi họ cần tìm lại sự kiên cố giữa sóng gió, nhớ về một vẻ đẹp vượt thời gian, hoặc đơn giản là hồi tưởng lại cảm giác được chạm vào cái phi thường.

Sự tồn tại của Meteora, qua trải nghiệm cá nhân ấy, trở thành một lời khẳng định đầy an ủi: rằng giữa một thế giới không ngừng biến động, những giá trị vĩnh hằng – đức tin, sự sáng tạo, lòng kiên trì và khát vọng cái đẹp – thực sự có thể chống lại sự bào mòn của thời gian. Và trong tâm tưởng mỗi người, nó mãi mãi… lơ lửng giữa trời, như một điểm tựa tinh thần mà họ có thể ngước nhìn lên mỗi khi cần.

Bernard Nguyên Đăng, J.D.

*Tất cả hình chụp trong bài là của tác giả, Bernard Nguyên-Đăng.