Ngay sau khi dư luận, truyền thông lên tiếng việc Bưu điện TP.HCM bị “hóa kiếp” thành chợ (từ dùng của báo Tuổi Trẻ ngày 4-10-2025), từ ngày 4-10-2025, khu vực The Box (tầng trệt) – Chợ Nga (lầu 1) ở cả bên số 125 Hai Bà Trưng lẫn các cửa bên Đường sách Nguyễn Văn Bình đã cùng lúc đóng cửa, sau ba ngày đầu tháng 10 hoạt động.
Chắc hẳn việc “bế môn, bãi thị” này chỉ là tạm, bởi hợp đồng cho thuê một số sạp đã được ký.
Còn bên phía mặt tiền đường Hai Bà Trưng, thuộc khu vực do Viễn thông TP.HCM (thuộc Tập đoàn Bưu chính Viễn Thông) quản lý, hàng trăm thợ vẫn tấp nập ra vô, làm việc liên tục ở một loạt cửa hàng chắc chắn sẽ khai trương nay mai.
Cả hai khu vực này phải chăng nằm cùng kế hoạch trổ tường làm shop, dựng sạp mở chợ kinh doanh, mua bán của Viễn thông TP.HCM?
Sáng 6-10, Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM đã tổ chức cuộc họp gồm đại diện của Viễn thông TP.HCM (VNPT TP.HCM – đơn vị quản lý tòa nhà số 125 Hai Bà Trưng), Công ty Đường sách TP.HCM, chính quyền phường Sài Gòn và các bên liên quan.
Tại đây, ông Đỗ Ngọc Hưng, đại diện VNPT TP.HCM, khẳng định quá trình sửa chữa và cho thuê mặt bằng đều dựa trên cơ sở pháp lý. Đơn vị đã được Sở Quy hoạch – Kiến trúc TP.HCM thông qua phương án kiến trúc.
Cũng tại đây, kiến trúc sư Nguyễn Trường Lưu, chủ tịch Hội Kiến trúc sư TP.HCM đồng thời là chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật TP.HCM nhấn mạnh: “Dư luận lần này chủ yếu bắt nguồn từ cái tên Chợ Nga”.
Còn chánh văn phòng Bưu điện TP.HCM Lê Hải Hòa nói trên báo Tuổi Trẻ: “Bưu điện TP.HCM đang quản lý tòa nhà chính – Bưu điện trung tâm Sài Gòn ở số 2 Công xã Paris – thuộc diện kiểm kê di sản. Còn The Box Market, chợ Nga ở tòa nhà phía mặt đường Nguyễn Văn Bình – Hai Bà Trưng do Viễn thông TP.HCM quản lý, không liên quan đến tòa nhà thuộc diện kiểm kê di sản”.
Cũng theo ông Hòa, “các tòa nhà ở đường Nguyễn Văn Bình, Hai Bà Trưng và góc đường Hai Bà Trưng – Nguyễn Du được xây dựng sau và không liên quan đến tòa nhà được kiểm kê di tích, hiện nay do Viễn thông TP.HCM quản lý”.
Sự thật như thế nào? Ông Hòa nói đúng nhưng chưa đủ. Tôi xin mạn phép nói rõ hơn về khối kiến trúc này:
Ai cũng biết tòa nhà chính của Bưu điện Sài Gòn, một kiệt tác kiến trúc – văn hóa được xây dựng từ năm 1888-1891, trong khuôn viên nằm giữa bốn con đường nay là Công xã Paris – Nguyễn Văn Bình – Hai Bà Trưng – Nguyễn Du.
Tuy nhiên, trong khuôn viên ấy không chỉ có trụ sở chính của Bưu điện Sài Gòn mà còn có những công trình khác. Một trong những công trình ấy là khối nhà mà hiện nay đang là nơi The Box, Chợ Nga (Russian Market) hoạt động.
Đây là một trong những kiệt tác mở đầu trào lưu kiến trúc hiện đại của Sài Gòn do kiến trúc sư Léo Craste thiết kế và xây dựng gần 100 năm trước (năm 1932).
Theo kiến trúc sư người Mỹ Mel Schenck, Léo Craste là một trong ba kiến trúc sư người Pháp tiên phong trong các công trình kiến trúc hiện đại của Sài Gòn vào cuối thời thuộc địa. Ông cũng là tác giả thiết kế một số công trình lớn hiện nay vẫn còn: Trường mẫu giáo Chợ Đũi năm 1931 (École Maternelle de Chodui, nay là Trường THPT Tenlơman, đang hoàn thiện hồ sơ xếp hạng di tích lịch sử cấp TP), khối nhà Liên đoàn Lao động TP.HCM (14 Cách Mạng Tháng Tám…) năm 1937, Phòng khám đa khoa Déjean (nay là Bệnh viện đa khoa Sài Gòn, số 125-127 Lê Lợi) năm 1938…
Ở khối nhà 125 Hai Bà Trưng do Viễn thông TP.HCM quản lý từ 2008 tới nay, kiến trúc sư Mel Schenck nhận xét:
(Tòa nhà) “là một công trình được bố trí theo khuôn mẫu – với sự đối xứng – nhưng nó lại mang màu sắc kiến trúc hiện đại qua kết cấu và sự thiếu hụt chi tiết trang trí. (…) Các mảng thông gió với hoa văn trừu tượng bằng bê tông đúc sẵn giúp không khí lưu chuyển trên và dưới cửa sổ, đồng thời che di các dầm sàn mà không phải nhấn mạnh thêm phương ngang cho tòa nhà” (Kiến trúc hiện đại miền Nam Việt Nam – Nxb Thế giới 2022)
(Xin nói thêm: tầng trên cùng của tòa nhà này được xây thêm sau đó – chưa rõ năm nào).
Rõ ràng đây là một kiệt tác kiến trúc hiện đại dù xây sau khối nhà chính của Bưu điện nhưng nay cũng gần một thế kỷ.
Quan trọng hơn, như ông Nguyễn Minh Nhựt, phó giám đốc Sở Văn hóa – thể thao TP.HCM nói trong buổi họp trên: “Luật Di sản văn hóa (có hiệu lực từ ngày 1-7-2025) bổ sung khái niệm “cảnh quan văn hóa”, yêu cầu bảo vệ cả không gian xung quanh di tích chứ không chỉ bản thân di tích. Mặt khác, tòa nhà Bưu điện Thành phố hiện nằm trong danh mục kiểm kê cũng được quản lý, bảo vệ và phát huy như một di tích cấp tỉnh.
“Dù tòa nhà chưa được xếp hạng di tích, nó nằm trong vùng lõi tiếp giáp di sản nên bất kỳ hoạt động nào cũng cần cân nhắc tác động đến cảnh quan văn hóa chung của khu vực” – Ông Nhựt nhấn mạnh.
Tôi xin được bổ sung thêm: cả trong các tư liệu lịch sử lẫn bản đồ Sài Gòn suốt cả trăm năm nay cho thấy KHỐI NHÀ 125 HAI BÀ TRƯNG KHÔNG CHỈ LÀ VÙNG LÕI TIẾP GIÁP DI SẢN MÀ HỢP KHỐI, LÀ MỘT TỔNG THỂ VỚI KHỐI NHÀ KHU VỰC BƯU ĐIỆN SÀI GÒN.
Với tôi, và có lẽ không chỉ tôi, không thể dựa vô việc chia đôi nhà cửa, rồi cho rằng xây trước xây sau mà né tránh việc bảo vệ di sản Sài Gòn để buôn bán, kinh doanh đủ thứ, từ mở quán cà phê, làm massage, nail đến bán quần áo và… coi tử vi.
*Thông tin liên quan:
Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM cập nhật thông tin về ‘Chợ Nga’, Tuổi Trẻ
Theo kiến trúc sư người Mỹ Mel Schenck, Léo Craste là một trong ba kiến trúc sư người Pháp tiên phong trong các công trình kiến trúc hiện đại của Sài Gòn vào cuối thời thuộc địa. Ông cũng là tác giả thiết kế một số công trình lớn hiện nay vẫn còn: Trường mẫu giáo Chợ Đũi năm 1931 (École Maternelle de Chodui, nay là Trường THPT Tenlơman, đang hoàn thiện hồ sơ xếp hạng di tích lịch sử cấp TP), khối nhà Liên đoàn Lao động TP.HCM (14 Cách Mạng Tháng Tám…) năm 1937, Phòng khám đa khoa Déjean (nay là Bệnh viện đa khoa Sài Gòn, số 125-127 Lê Lợi) năm 1938…