Busan — thành phố mang hơi muối của quá khứ và gió của những cuộc hải trình — bất ngờ trở thành tâm điểm chính trị khu vực. Nhưng trước khi tới đây, Donald Trump đã lần lượt dừng chân ở Kuala Lumpur và Tokyo. Năm ngày (26 – 30/10), ba điểm đến: một chuỗi di chuyển tưởng ngẫu nhiên nhưng thực ra là một bản đồ quyền lực. Liệu lịch sử Đông Á đã khẽ lật sang trang khác?
***
I. Hành trình của một thông điệp
Chuyến công du này là màn diễn tập chiến lược: khởi đầu tại Kuala Lumpur – trái tim của ASEAN, đi qua Tokyo – biểu tượng đồng minh hồi sinh, và kết thúc tại Busan – nơi hai siêu cường đối mặt. Thứ tự ấy không tình cờ: Đông Nam Á không còn là khán giả, mà là diễn đàn; Nhật Bản không chỉ là đồng minh, mà là người đồng kiến tạo trật tự; Busan là sân đấu của quyền lực trần trụi.
Ở Kuala Lumpur, ASEAN – tổ chức từng bị chê là “hữu danh vô thực” – bỗng trở nên trung tâm. Các quốc gia nhỏ, bằng nghệ thuật mềm dẻo, tận dụng cơ hội đối thoại với cả Mỹ lẫn Trung Quốc, mặc cả chính sách, và tìm cách bảo toàn lợi ích giữa dòng xoáy cạnh tranh. Ở Tokyo, Takaichi Sanae – người kế thừa tinh thần Abe – bàn với Trump về chuỗi cung ứng, quốc phòng và công nghiệp chiến lược. Liên minh Mỹ-Nhật giờ đây không chỉ dựa vào bảo đảm an ninh, mà dựa trên năng lực sản xuất và công nghệ: một sự liên minh của “thực lực”.
Và ở Busan – giữa tiếng động cơ phản lực và không khí biển – Trump và Tập gặp nhau trong căn phòng giản dị. Không lễ nghi, không xa hoa, chỉ là một giao dịch quyền lực thuần túy: tạm dừng cuộc đối đầu để đo lường lại thiệt hơn.
II. Nhật Bản – từ học thuyết Abe đến manh nha trật tự mới
Shinzo Abe từng gieo hạt cho tầm nhìn “Ấn Thái Dương Tự do và Rộng mở” (FOIP). Takaichi Sanae đến để gặt hái. Bà không hề che giấu tham vọng: tăng chi tiêu quốc phòng, củng cố quan hệ an ninh với Mỹ và mở rộng hợp tác công nghệ với Ấn Độ, Úc, Hàn Quốc. Đây là “Abe nâng cấp” – một Nhật Bản dân chủ nhưng cứng rắn, quyết tâm không để Đông Á bị định đoạt bởi Bắc Kinh.
Khi Washington mang tinh thần thực dụng của Trump trở lại, Tokyo hiểu rằng phải tự chủ. Thay vì dựa vào chiếc ô an ninh Mỹ, Nhật chọn đứng dưới ánh sáng riêng của mình: tái cấu trúc công nghiệp bán dẫn, đẩy mạnh năng lượng sạch, “vươn vai” trong chuỗi cung ứng khu vực. Học thuyết Abe – Takaichi đang biến lý tưởng thành cơ chế, chuyển từ “luật lệ đa phương” sang “liên minh có năng lực”.
III. Busan – cuộc đối thoại giữa hai thế giới
Giữa mệt mỏi sau những tháng leo thang thuế quan, hạn chế chip và đất hiếm, Trump và Tập cần một khoảng nghỉ. Kết quả là một thỏa thuận đình chiến tạm thời: Mỹ giảm một phần thuế, Trung Quốc nối lại nhập khẩu nông sản và hứa kiểm soát fentanyl. Nhưng đằng sau nụ cười là tính toán lạnh lùng: Trump cần ổn định để bước vào bầu cử; Tập cần giữ xã hội yên và thể diện vững. Họ lùi một bước, nhưng không ai từ bỏ trận địa.
Cạnh tranh Mỹ-Trung bước sang giai đoạn mới: cạnh tranh có kiểm soát. Không còn là chiến tranh thương mại, mà là chiến tranh tiêu chuẩn – từ chip, AI, đến tài chính và năng lượng. Hai hệ thống quyền lực song hành, vừa kiềm chế vừa dò xét, như hai hành tinh trên quỹ đạo bất toàn.
IV. ASEAN thức giấc: từ sân sau liệu thành trung tâm chiến lược?
Góp thêm một “hiện tượng” thực sự từ chuyến công du này, thì đó là sự tỉnh giấc của ASEAN. Khi Trump đáp xuống Kuala Lumpur, Đông Nam Á không còn là điểm nghỉ chân giữa các cường quốc. ASEAN học được nghệ thuật cân bằng: vừa tiếp nhận đầu tư, vừa giữ kênh đối thoại, vừa mặc cả công nghệ lẫn an ninh.
Tư duy “trung lập nhưng thực dụng” trở thành sức mạnh. Indonesia, Việt Nam, Philippines – mỗi nước theo cách riêng – đang khai thác cạnh tranh Mỹ–Trung để gia tăng tự chủ. ASEAN hiểu rằng trung lập không có nghĩa là đứng yên; nó là nghệ thuật chuyển động linh hoạt giữa các cực quyền lực. Và chính sự linh hoạt ấy có thể khiến khu vực trở thành trung tâm cấu trúc mới của thế giới hậu toàn cầu hóa.
V. Việt Nam – từ chiếc “lồng quyền lực” đến tư thế tự cường
Việt Nam đứng ở giao lộ của hai dòng xoáy: thương mại và chiến lược. Sự hòa dịu Mỹ-Trung mang lại không gian hiếm hoi – thương mại ổn định, đầu tư dịch chuyển, chuỗi cung ứng mở ra – nhưng vẫn chưa bền vững. Một thay đổi trong chính sách thuế của Washington, hay một động thái quân sự của Bắc Kinh ở Biển Đông, có thể làm biến dạng ngay lợi thế ấy.
Chiến lược sống còn của Việt Nam phải song hành: thực dụng trong hành động, dài hạn trong tư tưởng.
• Về thực dụng: cải thiện hạ tầng, cải cách thể chế, phát triển nhân lực công nghệ, logistics, và bán dẫn – những mạch máu của nền kinh tế mới.
• Về tư tưởng: xác lập tầm nhìn “tự cường” không chỉ bằng sản xuất, mà bằng sáng tạo; không chỉ bằng ngoại giao tránh va chạm, mà bằng ngoại giao kiến tạo – dám đề xuất, dám dẫn dắt.
“Tự cường” hôm nay không còn là khẩu hiệu. Nó là năng lực chuyển đổi mô hình phát triển: từ gia công giá rẻ sang sáng tạo có giá trị gia tăng; từ lệ thuộc xuất khẩu sang xây dựng chuỗi giá trị nội sinh. Khi các siêu cường tìm cách “tự chủ” nguồn cung chip và khoáng sản, Việt Nam cần “tự chủ” con người: đào tạo, tri thức, và ý chí định hình tương lai.
Sức mạnh của Việt Nam không nằm ở quy mô, mà ở khả năng tự định nghĩa mình trong trật tự mới.
VI. Đông Á – rung chuyển hay tái cấu trúc?
Chuyến đi của Trump không tạo ra tiếng sấm, mà khởi động những dư chấn âm thầm. Trật tự Đông Á đang chuyển từ đối đầu trắng – đen sang cạnh tranh đa sắc. Nhật Bản cứng rắn hơn, Hàn Quốc năng động hơn, ASEAN linh hoạt hơn, và Trung Quốc thận trọng hơn. Đó không phải là sự thay thế trật tự cũ, mà là quá trình tái định hình – một “Ấn–Thái Dương mở” dần thành hình, không bằng tuyên ngôn mà bằng mạng lưới hành động.
Trật tự mới ấy chưa thể vô hiệu hóa ảnh hưởng của Bắc Kinh, nhưng nó đã kích hoạt phản ứng dây chuyền: các trung cường Đông Á bắt đầu liên kết, hợp tác công nghiệp, chia sẻ công nghệ và ngoại giao phòng ngừa. Một dạng “đa cực mềm” đang hình thành – không có bá quyền tuyệt đối, chỉ có năng lực phối hợp thực tế.
Từ trên xuống dưới, từ trái qua phải: TT Donald Trump và Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim tại Kuala Lumpur ngày 26/10, TT Donald Trump và Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi tại Tokyo ngày 28/10, Donald Trump và Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae Myung tại Gyeongju ngày 29/10, Donald Trump và Chủ tịch TQ Tập Cận Bình tại Busan, Hàn Quốc, ngày 30/10/2025. Nguồn ảnh: The White House, Wiki commons,
_(cropped).jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
VII. Busan – cửa ngõ hay tấm gương soi?
Busan, từ gió biển mang vị mặn của lịch sử, đã trở thành tấm gương phản chiếu Đông Á đương đại: các quốc gia đều nhìn thấy mình – giữa cơ hội và giới hạn. Chuyến công du 5 ngày của Trump chưa làm rung chuyển nền móng, nhưng nó đã đẩy lên những con sóng có thể xói mòn bờ cát cũ.
Đông Á đang bước vào giai đoạn mới – giai đoạn của các quốc gia tầm trung tự quyết, của những liên minh sinh lợi, và của cuộc đua năng lực, không còn là cuộc đua ý thức hệ.
Và Việt Nam, đứng giữa vùng gió xoáy, có thể chọn thái độ: hoặc co lại để sống sót, hoặc vươn ra để định hình vị thế.
Trong thời đại mà quyền lực không còn chỉ nằm trong súng đạn hay ngân hàng, mà nằm trong tư tưởng và tri thức, sự trỗi dậy của Việt Nam – nếu có – sẽ bắt đầu từ khả năng được tư duy tự do và hành động sáng tạo.
Chuyến công du năm ngày của Trump chỉ là một khoảnh khắc. Nhưng từ khoảnh khắc như thế, lịch sử vẫn thường tiếp biến – âm thầm, mà sâu sắc.
Đinh Hoàng Thắng
* LTS: Tiến sỹ Đinh Hoàng Thắng từng là Đại sứ Việt Nam tại Vương quốc Hà Lan, nguyên Trưởng nhóm Tư vấn chiến lược cho lãnh đạo Bộ Ngoại giao Việt Nam, hiện là Giám đốc Truyền thông của Viện Nghiên cứu Chính sách, Pháp luật và Phát triển (PLD) thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học & Kỹ thuật Việt Nam (Vusta),