Giữa những đồn đoán về nhân sự Đại hội 14, cấu trúc quyền lực ở Việt Nam đang bộc lộ một hình thái mới: ít ý thức hệ hơn, nhiều kỹ trị hơn, và lạnh lùng thực dụng hơn bao giờ hết.
1. Quyền lực kỹ trị và sự nổi lên của tư duy thực dụng
Trong mọi hệ thống chính trị khép kín, quyền lực không bao giờ tập trung tuyệt đối — nó tự chia nhỏ để tự bảo vệ mình. Việt Nam không ngoại lệ. Khi bước vào chu kỳ chuyển giao trước Đại hội 14, bức tranh quyền lực hiện ra như một tam giác vận hành: Quân đội – Công an – Trung ương Đảng.
Ba trụ cột này không chỉ duy trì trật tự thể chế, mà còn là ba trung tâm quản trị rủi ro. Quân đội bảo đảm ổn định đối ngoại; Công an duy trì an ninh nội bộ; Trung ương Đảng hợp thức hóa và điều phối.
Giữa tam giác ấy, Tổng Bí thư Tô Lâm nổi lên không như một nhà cải cách, mà như một người vận hành quyền lực kiểu kỹ trị. Ông không cần lời hứa, cũng không dựa vào biểu tượng. Sức mạnh của ông nằm ở khả năng khiến bộ máy hoạt động trong trạng thái “ổn định lạnh”: ít đột phá, nhưng đều đặn.
Đó là thứ quyền lực hậu ý thức hệ — nơi thành công không được đo bằng tầm nhìn, mà bằng khả năng kiểm soát rủi ro chính trị. TBT Tô Lâm không tìm cách viết lại câu chuyện, ông chỉ muốn đảm bảo rằng cuốn sách quyền lực không bị giật khỏi tay người viết.
2. Thế cân bằng lạnh: Cấu trúc của sự sợ hãi và phụ thuộc
Cái mà nhiều nhà quan sát gọi là “tam giác quyền lực” thực chất là một cơ chế hợp tác bắt buộc, vận hành bằng sự ràng buộc lẫn nhau hơn là niềm tin.
Công an cần Quân đội để bảo chứng tính chính danh quốc gia; Quân đội cần Công an để duy trì trật tự nội bộ; và cả hai đều cần Trung ương Đảng để định danh tính hợp pháp.
Khi không ai đủ mạnh để thống trị, hệ thống buộc phải tồn tại bằng cân bằng lạnh – mỗi bên vừa sợ vừa cần bên kia.
Trong trạng thái đó, sự ổn định trở thành đơn vị tiền tệ duy nhất của quyền lực. Cải cách được xem là rủi ro; thận trọng là đức tính cao nhất. Mọi hành động chính trị đều được tính toán như bài toán kỹ thuật: mục tiêu không phải để thắng, mà để tránh sai.
Nếu Machiavelli từng khuyên rằng nhà cai trị nên được sợ hơn là được yêu, thì trong thế kỷ XXI, các thiết chế lại cùng sợ nhau để cùng tồn tại.
Cấu trúc này tạo ra một trật tự quyền lực có kiểm soát, nhưng đồng thời cũng đóng kín khả năng tự đổi mới. Khi năng lượng chính trị được phân tán để duy trì cân bằng, mọi ý tưởng cải cách đều bị “nén” lại dưới sức ép của sự dè dặt tập thể. Nhà nước dần trở thành người gác cổng của ổn định – chứ không còn là người dẫn đường cho thay đổi.
3. Ổn định như mục tiêu: Hệ quả của lãnh đạo thực dụng
Kiểu lãnh đạo thực dụng hiện nay không cần huy động niềm tin, chỉ cần hiệu quả. TBT Tô Lâm là hình mẫu tiêu biểu của “người kỹ trị an ninh” – một nhà lãnh đạo nhìn xã hội như mạng lưới dữ liệu cần giám sát và tinh chỉnh.
Sự chính danh đến từ hiệu suất duy trì trật tự, chứ không từ lý tưởng. Chừng nào nền kinh tế không rối loạn và bộ máy không đổ vỡ, chừng đó quyền lực vẫn được coi là hợp lý.
Nhưng quyền lực thực dụng cũng có giá của nó. Khi “ổn định” trở thành mục tiêu thay vì phương tiện, sáng tạo thể chế dần bị gạt sang bên. Thận trọng trở thành chính sách mặc định. Những gì không chắc chắn – dù là ý tưởng, tranh luận hay cải cách – đều bị xem như nguy cơ.
Việt Nam có thể đang bước vào kỷ nguyên của chủ nghĩa kỹ trị ổn định: Đảng như hội đồng quản trị quốc gia; Công an kiểm soát trật tự; Quân đội bảo chứng chế độ.
TBT Tô Lâm, ở giao điểm của ba lực này, không phải người mạnh nhất, mà là người điều chỉnh tinh vi nhất – giữ cho bánh xe quyền lực quay đều, dù không biết nó đang đi đến đâu.
Trong logic ấy, Tam giác quyền lực không phải sản phẩm của âm mưu, mà của thuật toán sinh tồn chính trị: khi niềm tin yếu, sự kiểm soát chéo là hình thức duy nhất của hợp tác.
Và trong một thế giới ngày càng bất định, sự lạnh lùng của nhà lãnh đạo thực dụng lại trở thành phẩm chất sống còn của hệ thống.
Doãn An Nhiên