Phát biểu mới nhất của Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Kyrgyzstan, rằng Nga sẽ chỉ chấm dứt chiến sự nếu Ukraine rút quân khỏi toàn bộ Donbas, đã khoá chặt thêm một lần nữa cánh cửa hòa đàm vốn đã rất hẹp. Khi Nga coi việc rút quân của Ukraine là điều kiện tiên quyết, còn Kyiv xem đó là điều không thể chấp nhận, tiến trình ngoại giao đang rơi vào thế bế tắc mang tính cấu trúc chứ không chỉ mang tính tình huống.
Nhìn từ Moscow, ưu thế trên chiến trường là điểm tựa để đưa ra yêu sách. Ông Putin nhấn mạnh rằng nếu Kyiv không rút, Nga “sẽ đạt được mục tiêu bằng vũ lực”. Điều đó phản ánh cách Nga định nghĩa hòa bình: không phải thỏa hiệp, mà là công nhận hiện trạng lãnh thổ mà họ đang kiểm soát. Mọi thương lượng chỉ có ý nghĩa khi nhằm hợp thức hóa kết quả thực địa, một cách tiếp cận khiến bất kỳ đàm phán nào cũng bị bó hẹp ngay từ điểm xuất phát.
Ở phía bên kia, Ukraine coi những yêu cầu này là “thưởng cho xâm lược”. Tổng thống Volodymyr Zelensky ngay lập tức bác bỏ lập trường của Nga, khẳng định Moscow “coi thường mọi nỗ lực” tìm kiếm hòa bình thực chất. Với Kyiv, rút khỏi Donbas không chỉ là nhượng bộ lãnh thổ, mà là từ bỏ chủ quyền, điều mà không chính quyền Ukraine nào tồn tại về mặt chính trị nếu làm theo.
Chính sự đối nghịch tuyệt đối về mục tiêu chiến lược đang khiến hòa đàm khó thành hiện thực, bất chấp các nỗ lực ngoại giao dồn dập trong thời gian gần đây. Việc Mỹ và Ukraine nhóm họp tại Geneva, hay việc Đặc phái viên Steve Witkoff của Tổng thống Donald Trump sắp đến Moscow, cho thấy các bên đều nhận thức được rằng chiến sự kéo dài sẽ gây mệt mỏi cho tất cả. Nhưng nhận thức đó không đồng nghĩa với khả năng đạt được một thỏa thuận.
Kế hoạch hòa bình được soạn thảo từ tháng 10, vốn bị rò rỉ, cũng cho thấy sự chênh lệch về kỳ vọng. Bản dự thảo đầu tiên nghiêng về phía Moscow, một dấu hiệu cho thấy Washington có thể muốn tìm một lối thoát mang tính thực dụng. Tuy nhiên, sau các cuộc thảo luận với Kyiv, kế hoạch đã được chỉnh sửa để phù hợp hơn với lập trường của Ukraine. Điều này gửi đi thông điệp rõ ràng: Mỹ không thể áp đặt một giải pháp mà Ukraine không thể chấp nhận, vì điều đó sẽ gây tổn hại đến uy tín của Washington và làm xói mòn liên minh phương Tây.
Trong bối cảnh hai điều kiện tiên quyết, lập trường của Nga và lập trường của Ukraine, đều không thể dung hòa, vai trò của Mỹ dù quan trọng vẫn không đủ để kéo các bên lại gần nhau. Washington muốn giảm căng thẳng, nhưng họ không muốn trở thành bên phải trả giá bằng việc ép Ukraine nhượng bộ lãnh thổ. Nga thì muốn đàm phán, nhưng chỉ nếu đàm phán đồng nghĩa với việc công nhận thành quả mà họ đạt được bằng quân sự. Còn Ukraine thì chỉ chấp nhận đàm phán nếu chủ quyền được bảo toàn.
Đáng chú ý hơn, ông Putin còn cho rằng lãnh đạo Ukraine “thiếu tính chính danh”, nên “không có ích gì” trong việc ký kết văn kiện hòa bình với họ. Đây không chỉ là tuyên bố chính trị, mà là một chiến lược: nếu Moscow phủ nhận tính hợp pháp của đối tác đàm phán, thì bất kỳ thỏa thuận nào cũng có thể bị bác bỏ trong tương lai. Điều này khiến nền tảng pháp lý của hòa đàm trở nên mong manh ngay từ đầu.
Cuối cùng, yếu tố thực địa vẫn là điểm mấu chốt. Khi Nga tin rằng họ đang nắm thế chủ động trên chiến trường, việc Moscow từ bỏ yêu sách lãnh thổ là điều khó tưởng tượng. Ngược lại, khi Ukraine vẫn giữ được tinh thần kháng cự mạnh mẽ và nhận được hỗ trợ quân sự từ phương Tây, Kyiv sẽ không chịu ký vào một văn kiện mà họ coi là thất bại chiến lược.
Nhìn tổng thể, hòa đàm khó thành hiện thực vì đây không chỉ là cuộc chiến giữa hai nước, mà là cuộc đối đầu của hai bộ giá trị: chủ quyền và hiện thực chiến trường; pháp lý quốc tế và sức mạnh quân sự; kỳ vọng chính trị trong nước và tính toán địa chính trị toàn cầu. Khi các giá trị đó chưa thể gặp nhau trên cùng một điểm, mọi nỗ lực ngoại giao, dù có thiện chí, vẫn chỉ dừng ở mức thăm dò.
Hòa bình, vì thế, vẫn ở rất xa, không phải vì thiếu đối thoại, mà vì thiếu một nền tảng mà cả ba bên đều có thể đứng lên mà không sụp đổ.