Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử chính trị đương đại: Đại hội XIV của Đảng Cộng sản Việt Nam. Tại trung tâm của cuộc đua quyền lực là Tô Lâm, nhân vật đã tập trung quyền lực với tốc độ đáng chú ý trong hơn một năm qua, và Phan Văn Giang, đại diện cho thế lực quân sự nổi bật trong cơ cấu chính trị hiện hành. Cuộc bầu cử nội bộ này không chỉ là một phép thử về cá nhân mà còn là minh chứng sống động cho cách mà quyền lực được phân bổ, bảo vệ và tranh giành trong hệ thống toàn trị hiện đại.
Ở bề ngoài, phiếu giới thiệu của Bộ Chính trị sạu Hội nghị Trung ương 13 gợi mở một bức tranh phức tạp. Phan Văn Giang nhận được 9 trên 16 phiếu giới thiệu, so với 6 phiếu của Tô Lâm. Một quan sát không chuyên có thể kết luận rằng Phan Văn Giang có ưu thế. Nhưng như lịch sử các đại hội trước cho thấy, những con số ban đầu chỉ là tín hiệu, không phải quyết định cuối cùng. Việc kiểm soát nhân sự then chốt – Bộ Chính trị, Ban Bí thư, và các cơ quan hoạch định chính sách – mới là công cụ thực sự để đảm bảo chiến thắng trong vòng bầu cử chính thức tại Đại hội. Và ở điểm này, Tô Lâm đã thể hiện sự chuẩn bị chiến lược đáng kinh ngạc.
Tô Lâm, thông qua việc sắp xếp nhân sự và kiểm soát các cơ chế nội bộ, đã biến ưu thế hình thức của phiếu giới thiệu thành quyền lực thực chất. Giống như các nhà lãnh đạo Trung Quốc sau Mao Trạch Đông, ông hiểu rằng việc nắm trong tay các cơ chế quyết định là điều kiện tiên quyết để củng cố vị thế Tổng Bí thư . Trong vòng chưa đầy hai năm, Tô Lâm không chỉ tạo ra một mạng lưới ủng hộ đáng tin cậy mà còn làm giảm đáng kể khả năng của đối thủ quân sự lật ngược cán cân.
Trong khi đó, Phan Văn Giang đại diện cho một phe phái quân sự có sức ảnh hưởng lớn, nhưng quyền lực của Phan Văn Giang chủ yếu dựa vào quân đội và một số liên minh nội bộ. Đây là một thế mạnh không thể phủ nhận, nhưng trong môi trường nơi cơ chế bầu cử được kiểm soát chặt chẽ, sức mạnh quân sự không phải lúc nào cũng có thể chuyển thành chiến thắng chính trị. Phan Văn Giang có thể gây áp lực, nhưng chiến lược của ông đòi hỏi rủi ro cao: nếu quá quyết liệt, ông có thể mất cơ hội giữ ảnh hưởng; nếu thận trọng, ông sẽ phải chấp nhận vai trò đối trọng hoặc các vị trí quân sự quan trọng nhưng không phải Tổng Bí thư .
Xem xét từ góc độ lý thuyết trò chơi, Đại hội XIV là một “trò chơi chiến lược nhiều người chơi, không hợp tác, thông tin gần đầy đủ”. Người chơi đều biết rằng việc thay đổi chiến lược đơn phương có thể dẫn đến tổn thất: Tô Lâm nếu quá lộ liễu trong việc củng cố quyền lực sẽ bị phản ứng từ phe khác, Phan Văn Giang nếu tấn công mạnh sẽ đánh mất cơ hội ở vị trí trọng yếu. Liên minh trở thành vũ khí tối thượng: phe thứ ba, phe trung lập trong Bộ Chính trị, sẽ quyết định cán cân thông qua việc lựa chọn liên minh đúng thời điểm. Cân bằng Nash* trong trường hợp này có nghĩa là mỗi bên đều đã tối ưu hóa chiến lược dựa trên hành động dự đoán của đối thủ, dẫn đến tình huống mà không ai muốn đơn phương thay đổi quyết định của mình.
Đại hội XIV, vì vậy, không đơn thuần là bầu cử nội bộ; đó là một “vòng tuần hoàn quyền lực” nơi cá nhân, phe phái và cơ chế tương tác theo luật bất thành văn của chính trị toàn trị hiện đại. Tô Lâm, thông qua tập trung quyền lực và kiểm soát nhân sự, gần như chắc chắn sẽ giữ chức Tổng Bí thư, trong khi Phan Văn Giang vẫn có thể duy trì ảnh hưởng quân sự và giữ vai trò đối trọng chính trị. Kết quả này minh họa một điểm quan trọng: trong môi trường không có cơ chế kiểm soát quyền lực độc lập, quyền lực thực chất không phụ thuộc vào phiếu bầu ban đầu mà vào khả năng thao túng và quản lý cơ chế.
Nhìn rộng hơn, trường hợp Đại hội XIV phản ánh cách các chế độ toàn trị hiện đại quản lý sự tha hóa quyền lực. Những người kiểm soát nhân sự và cơ chế bầu cử không chỉ quyết định ai lên nắm quyền, mà còn định hình cách mà quyền lực sẽ được thực hiện trong những năm tiếp theo. Học hỏi từ Trung Quốc, Việt Nam đã dần hình thành cơ chế “thanh lọc quyền lực” nhưng vẫn giữ tính toàn trị: quyền lực tập trung, các đối trọng bị hạn chế, và sự minh bạch chỉ là tín hiệu ngoại vi.
Đại hội XIV cũng là lời nhắc nhở rằng trong môi trường chính trị như vậy, chiến lược, dự đoán hành vi đối thủ và liên minh là những công cụ quan trọng hơn cả con số phiếu. Đây là bài học không chỉ cho các nhà quan sát Việt Nam mà còn cho bất kỳ ai muốn hiểu cách quyền lực thực sự vận hành trong các chế độ toàn trị hiện đại: quyền lực là trò chơi, và người thắng là người hiểu rõ luật chơi hơn tất cả những người khác.
Ngô Tràng An
……………
Chú thích:
* Cân bằng Nash là gì?
Hãy tưởng tượng bạn đang chơi một trò chơi với vài người khác – chẳng hạn như một cuộc bầu cử, một trò chơi chiến lược hay một tình huống cạnh tranh kinh doanh. Cân bằng Nash xảy ra khi mỗi người chơi đã chọn chiến lược tối ưu của mình dựa trên những gì người khác đang làm, và không ai có lợi ích để thay đổi quyết định đơn phương.
Nói cách khác: mọi người đều “đứng yên” vì thay đổi sẽ làm họ thiệt hại hơn.
Trong chính trị hoặc quyền lực, Cân bằng Nash giúp giải thích tại sao các phe phái, ứng viên hoặc nhóm lợi ích giữ nguyên chiến lược ngay cả khi kết quả có vẻ chưa hoàn hảo: vì bất kỳ thay đổi đơn phương nào cũng sẽ làm họ mất lợi thế.