Năm 2025 đánh dấu một bước ngoặt đặc biệt trong hành trình của Ocean Vuong (*). Nhà văn, nhà thơ gốc Việt nầy đã trở thành một trong những khuôn mặt quan trọng nhất của văn chương Mỹ đương đại. Không còn là “hiện tượng thơ”, không còn được biết đến qua nỗi đau di dân, không còn đứng trong hào quang của Night Sky with Exit Wounds hay thành công bất ngờ của On Earth We’re Briefly Gorgeous trước đây, Ocean Vuong năm 2025 là một nhà văn đang mở ra biên giới mới của chính mình với The Emperor of Gladness (397 trang; 25 chương đánh số từ 1 đến 25; Nhà xuất bản Penguin Press, New York, 2025). Tác phẩm mới nầy nhanh chóng được các danh sách uy tín của Amazon xếp vào một trong những cuốn sách được mong chờ nhất trong năm 2025 (**) và xác nhận Ocean Vuong đã chuyển từ “ngôi sao mới của thơ ca” thành “một trong những giọng văn triển vọng của thế kỷ XXI”.
The Emperor of Gladness
Câu chuyện mở đầu với nhân vật chính tên Hai, một thanh niên 19 tuổi đang sống trong tuyệt vọng. Trong một khoảnh khắc bi thảm, Hai định nhảy từ một cây cầu bắc ngang con sông trong thị trấn nhỏ East Gladness để chấm dứt cuộc đời. Nhưng vào phút định mệnh ấy, một bà lão nhập cư, Grazina, bất ngờ lên tiếng gọi, kéo Hai ra khỏi bờ vực. Từ đó mở ra một khởi đầu mới…
Nguồn cơn nhảy cầu như sau: Trong suốt câu chuyện. Hai phải vật lộn với chứng nghiện chất kích thích và có phần xa lánh mẹ mình. Anh đăng ký học đại học ở New York. Tuy nhiên, sau khi một người bạn thân và người yêu qua đời vì dùng thuốc quá liều khi Hai đang học đại học, Hai thấy mình không thể tiếp tục và bỏ học, trở về nhà. Việc Hai xử dụng chất kích thích, cùng với khoản nợ học phí chưa thanh toán và việc không hoàn thành đại học, đã khiến người mẹ vô cùng tức giận, nhất là chuyện Hai chưa bao giờ nói với bà lý do thực sự khiến mình bỏ học. Sau đó, Hai lại nói dối với bà vào trường Y ở Boston, nhưng thực sự là tự nguyện vào trung tâm cai nghiện. Sau khi ra trại, Hai nhận ra mình vẫn không thể thú nhận với mẹ và quyết định nhảy cầu tự tử…
Tiếp tục mạch truyện. Grazina, với trí nhớ lẫn lộn, mời Hai về sống cùng, đề nghị Hai giúp đỡ. Hai đồng ý và có bổn phận cho Grazina uống thuốc hàng ngày, giúp bà vượt qua những cơn mất trí. Chẳng hạn, khi Grazina tưởng rằng bà là một cô gái trẻ ở châu Âu trong Thế chiến II, thì Hai vào vai một người lính tên là “Trung sĩ Pepper” và cùng bà giả đánh nhau rồi trốn thoát đến nhiều nơi khác ở châu Âu để tìm cách đến nước Mỹ.
Để có tiền sinh hoạt, Hai nhận thêm công việc tại HomeMarket, một cửa hàng thức ăn nhanh. Hai làm việc chung với nhiều người khác cũng đang vật lộn với các hoàn cảnh khó khăn như anh. Những người nầy là Sony, anh họ của Hai mắc chứng rối loạn thần kinh; là Big Jean, một phụ nữ da đen mơ trở thành nhà đấu vật chuyên nghiệp nhưng thất bại; là Russia, một cậu bé nghiện hút cần sa; là Maureen, một phụ nữ lớn tuổi quản lý thu ngân và Wayne, một đàn ông da đen phụ trách quầy gà. Giữa mùi dầu nóng và tiếng máy, dưới ánh đèn néon và áp lực công việc tại HomeMarket, Hai vẫn tìm thấy một cộng đồng của những số phận bên lề xã hội.
Kết luận, The Emperor of Gladness phơi bày những thân phận bị lãng quên: người già mất trí, người trẻ thất vọng, người nhập cư, người lao động thấp kém — những con người sống lặng lẽ, giữa bóng đêm của xã hội không ai quan tâm. Tuy nhiên, từ những đời sống ấy vẫn có những khoảnh khắc ánh lên sự đồng cảm, thương yêu, quan tâm cuộc sống của nhau … Những con người chỉ cần một nụ cười bất chợt, một ly cà phê đêm, một lời thăm hỏi cũng đủ giữ họ lại trên bờ vực. Tác phẩm không có bi kịch lớn, không có cao trào rực rỡ, hay “giải thoát” thần kỳ. Thay vào đó, là những ngày vật vã, lặng lẽ, nhưng cũng đầy tình người. Không có một hồi kết đẹp, vì nhân vật chính không tìm được “giấc mơ Mỹ”. Tuy nhiên, anh ta tìm được nơi trú ẩn để có lý do tiếp tục hướng về tương lai…
Bước chuyển mới
Tựa đề The Emperor of Gladness có thể khiến người đọc bỡ ngỡ. Gladness là niềm vui, cũng là tên hư cấu một ngọn núi. “Hoàng đế của niềm vui”, tên gọi nghe như một nghịch lý. Thật ra, The Emperor of Gladness là một ẩn dụ mỉa mai nhưng ấm áp, ca ngợi phẩm giá của những đời sống bên lề xã hội. Nó chẳng khác gì một thông điệp: Giữa nghèo đói, nghiện ngập, bệnh tật, ký ức chiến tranh, và nỗi cô đơn… con người vẫn có thể tạo ra những khoảnh khắc vui sống. Và chỉ thế thôi, cũng đủ để họ trở thành “hoàng đế” của chính cuộc đời mình.
Nhiều năm trước, văn chương Ocean Vuong gắn với những mất mát, chiến tranh, ký ức di dân, cái chết của người mẹ, sự cô độc của tuổi trẻ, và những thiếu sót từ di truyền… Niềm vui nếu có vẫn luôn là thứ ánh sáng nhỏ nhoi le lói ở cuối vết thương. Vậy mà trong tác phẩm 2025, Ocean Vuong lại đặt tên mình bên cạnh “Gladness”, muốn làm phép thử với chính thế giới đã quen nhìn Vương như biểu tượng của nỗi đau dịu dàng.
Nhưng chính vì vậy, tác phẩm lại có giá trị được văn giới ca ngợi. Bởi Ocean Vuong không viết niềm vui như đối lập của đau thương. Vương viết niềm vui như một dạng sâu hơn của hồi sinh.
Nhà xuất bản Penguin Press, khi giới thiệu The Emperor of Gladness, đã trích dẫn các nhận định của hai nhà nghiên cứu phê bình văn học Colm Tóibí (tác giả Long Island và Brooklyn) và Rebecca Solnit (tác giả A Field Guide to Getting Lost và Recollections of My Nonexistence):
“The Emperor of Gladness là một câu chuyện giàu chất thơ, kịch tính và sống động. Mang tầm vóc sử thi, nhưng cuốn tiểu thuyết cũng chạm đến sự thân mật và tình yêu bằng sự tinh tế và nét độc đáo sâu thẳm. Hai và Grazina—những con người bước ra từ bên lề đời sống Mỹ qua ngòi bút Ocean Vuong—đã, bằng sức mạnh của lòng cảm thông và trí tưởng tượng phi thường, được đặt vào đúng trung tâm thế giới này.” (Colm Tóibín)
“ Uyển chuyển và lay động, The Emperor of Gladness là cuốn sách viết về những con người đứng bên lề xã hội và của cả sự tỉnh táo. Điều khiến tôi bất ngờ và thích thú là: tiểu thuyết của Vuong còn dí dỏm, tinh quái—và đôi khi táo bạo đến mức gây sửng sốt—một tác phẩm vừa hài kịch lại vừa bi kịch.” (Rebecca Solnit)
Đọc The Emperor of Gladness tưởng chừng tác giả tiếp tục khai thác những chất liệu quen thuộc như ký ức gia đình, hành trình lớn lên của một người Mỹ gốc Việt, những bóng mờ của chiến tranh, sự phân mảnh của ngôn ngữ, và nỗi cô độc dàn trải trong đời sống di dân. Nhưng trong tiểu thuyết thứ hai có nhiều điểm mới về nhịp điệu, mở rộng biên giới nội dung. Không nhấn mạnh nỗi đau cố hữu, tác phẩm đi từ “nỗi đau riêng tư” sang “ý nghĩa tồn tại”.
Cùng với nhận định trên, nhiều nhà phê bình khi nói về tác phẩm nầy, cho rằng Ocean Vuong đang chuyển giọng. Nếu trong những tác phẩm trước đậm đặc chất quá khứ thì trong The Emperor of Gladness, Vương viết như người đứngở cuối vùng tối sắp bước qua vùng sáng, hay nói một cách văn vẻ hơn: đã chạm đến rìa hồi sinh, một dạng hồi sinh thầm lặng, giống như một bông hoa mọc lên bên cạnh một tảng đá, nơi không ai ngờ tới.
Phân tích sâu hơn, điều đầu tiên làm The Emperor of Gladness nổi bật là cách Vương xử lý thời gian. Trong tác phẩm này, thời gian xuất hiện như một nếp gấp (***) với những đoạn văn nhảy giữa tuổi thơ, tuổi trưởng thành, những khoảnh khắc sống của người mẹ, những dấu vết của chiến tranh. Không có ranh giới rõ rệt. Thời gian trong tác phẩm vận hành như sóng biển: có lúc tràn vào bờ, có lúc rút xuống, có lúc mải mê vỗ vào một tảng đá, để rồi bất ngờ rút lui ra và để lại một con ốc nhỏ—một chi tiết làm thay đổi toàn bộ câu chuyện.
Những hình tượng trong tác phẩm luôn có tính mơ hồ, vừa như ký ức, vừa như thơ ca. Người đọc không phân biệt được đâu là thật, đâu là ẩn dụ. Nhưng chính sự mơ hồ ấy lại khiến cảm xúc trở nên rất thật, chẳng hạn hình tượng “hoàng đế”. Hoàng đế trong tác phẩm không phải là một nhân vật, mà chỉ là một cảm giác. Một trạng thái tinh thần. Đó là thời khắc con người tìm được quyền lực tối giản nhất của đời mình: quyền được vui vẻ, dù chỉ trong thoáng chốc. Cái “vui” trong tác phẩm không nổi bật, không rực rỡ, chỉ là cái vui mong manh của người vừa “khóc” xong. Đúng là tác giả muốn vượt qua nỗi buồn, nhưng nó vẫn lấp ló dưới từng nhịp sống.
The Emperor of Gladness dễ khiến người đọc cảm thấy như mình đang tản bộ trong khu vườn lúc chiều muộn: ánh sáng đang tắt dần, nhưng trong phút cuối, mọi thứ bỗng lấp lánh một cách khó giải thích. Một khoảnh khắc đẹp.
Điểm đáng nói hơn nữa về tác phẩm là cách Ocean Vuong làm tăng ảnh hưởng của thơ trong văn xuôi. On Earth We’re Briefly Gorgeous vốn đã là nửa thơ nửa tiểu thuyết, nhưng The Emperor of Gladness còn tiến xa hơn: ở nhiều đoạn, ngôn ngữ có nhịp đập rất giống nhịp của một bài thơ tự do dài. Có câu chỉ một từ. Có đoạn như tiếng thở. Có trang như sự vỡ òa. Nhịp điệu này khiến người đọc không đọc nữa, mà lắng nghe. Nghe nhịp tim của người viết. Nghe tiếng chân của ký ức. Nghe tiếng rạn nứt của những điều tưởng đã quên.
Không chỉ có vẻ đẹp, tác phẩm còn mang tính thử nghiệm kín đáo. Vương mở rộng cấu trúc câu chuyện để cho thời gian và ký ức đan xen vào nhau như những lớp sóng. Không phô trương sự đổi mới, nhưng người đọc vẫn cảm nhận rõ những chuyển động tinh tế trong cách Vương xử dụng ngôn từ. Có đoạn gần với triết học, có đoạn gần với thể ký, có đoạn gần giống như bức thư gởi mẹ…. Sự đa dạng này cho thấy Ocean Vuong không còn bó hẹp trong giọng nói quen thuộc của mình mà cất lên giọng điệu mới.
Một trong những điểm mạnh nhất là The Emperor of Gladness đi qua bóng tối mà không trú ẩn trong đó. Những tác phẩm trước của Vương, dù hay đẹp, vẫn cho ta cảm giác như tiếng nức nở bị nén ép, khác với tác phẩm năm 2025 người đọc cảm nhận được sự bình thản. Qua một hành trình mất mát – mất mẹ, mất nguồn cội, mất thời thơ ấu – Vương đã đi đến một điểm dừng lặng lẽ. Điểm dừng đó là sự sống còn không do vượt qua nỗi buồn, mà do biết vịn vào nó. Và cũng tại đó, Vương bắt đầu viết về niềm vui – dù mong manh cũng khiến ta tin vào hy vọng trước mắt. Đây chính là ý nghĩa của chữ “Emperor”: không phải vua của quyền lực, mà là vua của khoảnh khắc.
Một số độc giả có thể cảm thấy văn phong Ocean Vuong quá mơ hồ, thiếu cốt truyện, quá nặng biểu tượng, và đôi khi như trôi dạt giữa trời thơ hơn là rừng văn. Người đọc nào muốn tìm thấy một câu chuyện rõ ràng, một cốt truyện mạch lạc trong The Emperor of Gladness rất dễ thấy mình lạc lõng. Điều nầy không phải là sai hỏng mà chỉ do bản chất của Ocean Vuong. Tác phẩm của Vương không phải “để đọc”, mà để “cùng đồng hành”. Những ai từng quen với phong cách và biết rõ tài năng của Vuong hoặc trải qua những hoàn cảnh mất mát tương tự như tác giả, sẽ yêu thích The Emperor of Gladness. Những ai không quen với văn chương giàu tính tượng trưng, không thích những sáng tạo ngôn ngữ hay nghệ thuật sáng tác đương đại, sẽ khó tiếp cận văn chương Ocean Vuong.
Năm 2025, chúng ta nhìn Ocean Vuong như nhìn một người vừa bước qua một khu rừng tang tóc, đứng giữa thung lũng sương mờ và quyết định một cách lặng lẽ rằng mình vẫn muốn đi tiếp. Chính vì thế, The Emperor of Gladness là một tác phẩm rất cần thiết. Cần thiết cho chính Vương. Và cho cả người đọc…Vì tác giả đã bắt đầu chạm vào niềm vui sau cả thập kỷ viết về nỗi đau.
Nếu văn chương là nơi người ta đi tìm danh tính cho chính mình, thì năm 2025, Ocean Vuong đã có thêm một tên mới : Người kể chuyện của ánh sáng tồn tại.
*
Năm 2019 tôi từng phải về Orlando mua cuốn On Earth We’re Briefly Gorgeous do không tìm thấy ở Gainesville. Mua để biết tại sao giới văn báo Mỹ khen ngợi Ocean Vuong hết lời. Năm 2025, nhà sách Barns & Noble mở cửa trở lại ở Gainesville, chúng tôi tìm mua ngay để có nguyên bản tác phẩm The Emperor of Gladness. Bài viết nầy lấy cảm hứng từ cuốn tiểu thuyết thứ hai của Vuong. Dưới mắt chúng tôi, Ocean Vuong là tác giả người Mỹ gốc Việt tài năng nhất của văn học Mỹ…Xứng đáng để mất công tra cứu sưu tầm và viết về Ocean Vuong, một anh chàng trông thật hiền lành, dễ thương, khiêm tốn với tài năng hiếm có của cộng đồng người Việt hải ngoại…
Dưới đăy là một số trích dẫn từ The Emperor of Gladness …
…“Thị trấn của chúng tôi được dựng lên trên một mảnh đất sần sùi bên dòng sông vùng New England. Khi những tảng băng tiền sử tan chảy, cả thung lũng biến thành một hồ nước khổng lồ. Và khi hồ cạn, nó để lại một dải bạc mảnh mai chạy dọc đáy trũng – con sông Connecticut, theo tiếng Algonquin nghĩa là ‘dòng sông thủy triều dài.”
Đối thoại giữa Hai và bà già mất trí Grazina:
…“Được rồi,” bà thở nhẹ, “nhưng tôi đang chào ai đây?”
“Tên tôi là Hai.”
“Tên cậu là Hello à?”
Hai gật đầu đại. “Ừ.”
“À.” Mắt bà sáng lên, chỉ một ngón tay cong về phía Hai. “Vậy tên cậu là Labas! ”
“Cái gì ? ”
“Labas ở nước tôi có nghĩa là ‘xin chào’.”
Bà đưa tay qua bàn để bắt tay Hai.
“Xin chào, Labas. Tôi là Grazina. Nghĩa là ‘đẹp.’ ”
Bà nhe răng cười, điếu thuốc âm ỉ khói giữa những chiếc răng vàng.”
…“Chiếc áo khoác từng thuộc về Noah, người bạn mà cậu quen khi cùng làm việc về trồng thuốc lá năm mười bốn tuổi, giữa những luống cây xanh rợp nở dọc con sông chia đôi thị trấn East Gladness. Tên thật của cậu ta không phải Noah, nhưng đó là cái tên Hai bắt đầu gọi một tuần sau khi cậu ấy mất. Lý do là, tại sao người đã khuất lại không thể có một cái tên mới?”
…“Cơn mưa như một tấm màn xám kéo từ trời xuống. Hai đứng trên lan can cầu, nước lạnh ngấm vào áo, vào da, vào xương. Dưới chân anh, dòng sông tối đặc lại mà anh coi như một lối thoát. Nhưng chính trong khoảnh khắc tưởng đã buông tay ấy, một giọng nói khản đục vang lên từ bờ bên kia — mong manh, run rẩy, nhưng đủ để kéo anh trở lại mặt đất. Giọng nói của một người xa lạ. Và đôi khi, chính người xa lạ lại là sợi chỉ buộc chặt anh với cuộc đời này.”
…” Trong căn bếp ọp ẹp, Hai bày bữa ăn đơn sơ lên bàn: một đĩa trứng chiên còn dính mỡ, vài lát bánh mì, chút bơ sắp chảy. Grazina nhìn món ăn như thể đang nhìn một ký ức mờ nhòe của tuổi trẻ. Khi bà đưa muỗng lên, đôi bàn tay run run như đang lần lại thời gian. Hai ngồi đối diện, bỗng thấy căn bếp nhỏ sáng lên — không vì ánh đèn, mà vì cảm giác lần đầu tiên có người đón nhận món ăn do chính tay mình làm. Trong khung cảnh nghèo nàn, một căn nhà được dựng lên bằng hơi ấm tình người…”
… “Buổi chiều ở East Gladness luôn xuống rất chậm, như thể mặt trời cũng ngại phải rời khỏi thị trấn này. Từ cửa sổ, Hai và Grazina nhìn ánh đèn nhấp nháy xanh đỏ của siêu thị, một thứ ánh sáng rẻ tiền nhưng lại khiến con phố ẩm thấp bừng lên sinh khí. “Đèn rẻ tiền cũng là đèn,” Grazina nói. Hai bật cười — nụ cười hiếm hoi trong suốt cả ngày dài. Và trong khoảnh khắc ấy, Hai chợt hiểu: đôi khi, sự cứu rỗi không đến từ phép màu, mà từ những ánh sáng nhỏ nhoi ta vẫn thường lướt qua không để ý.”
(Bài viết tham khảo từ nhiều sách báo văn chương Mỹ)
Phan Tấn Uẩn
Tháng 12/2025
………………………..
CHÚ THÍCH :
(*) Ghi chú ở bìa sau : Ocean Vuong là tác giả của hai tập thơ được giới phê bình ca ngợi là Night Sky with Exit Wounds và Time Is a Mother, cũng như cuốn tiểu thuyết best-seller của New York Times On Earth We’re Briefly Gorgeous. Vương là người nhận học bổng MacArthur Fellowship và giải American Book Award. Trước đây, Vương từng làm việc tại một tiệm thức ăn nhanh — trải nghiệm nầy đã truyền cảm hứng cho The Emperor of Gladness. Sinh tại Sài Gòn, Việt Nam, hiện Vương phân chia thời gian sống và làm việc giữa Northampton, Massachusetts và thành phố New York.
(**) Theo Amazon Books Editors, The Emperor of Gladness của Ocean Vuong là một trong 10 cuốn sách hay nhất năm 2025. Trong danh sách “10 Best Books of 2025 So Far”, The Emperor of Gladness đứng ở vị trí số 4. Và trong danh sách “Best Books of 2025” toàn năm theo Amazon thì nó cũng được lọt vào top 20 và cũng ở vị trí số 4.
Dưới đây là danh sách 20 cuốn “Best Books of 2025” theo Amazon Editors:
- Buckeye — Patrick Ryan
- The Correspondent — Virginia Evans
- The Boys in the Light — Nina Willner
- The Emperor of Gladness — Ocean Vuong
- Wild Dark Shore — Charlotte McConaghy
- The Intruder — Freida McFadden
- Awake — Jen Hatmaker
- Atmosphere — Taylor Jenkins Reid
- Replaceable You: Adventures in Human Anatomy — Mary Roach
- The Loneliness of Sonia and Sunny — Kiran Desai
- Broken Country — Clare Leslie Hall
- Paper Girl: A Memoir of Home and Family in a Fractured America — Beth Macy
- Katabasis — R.F. Kuang
- Cursed Daughters — Oyinkan Braithwaite
- Next of Kin — Gabrielle Hamilton
- King of Ashes — S.A. Cosby
- The Beast in the Clouds — Nathalia Holt
- Heart the Lover — Lily King
- The Book of Guilt — Catherine Chidgey
- Baldwin: A Love Story — Nicholas Boggs
(***) “Thời gian xuất hiện như một nếp gấp”: Một hình ảnh ẩn dụ về cách thời gian vận hành trong văn chương, đặc biệt trong lối viết của Ocean Vuong, có nghĩa là: thời gian không trôi tuần tự theo quá khứ qua hiện tại tiến về tương lai, mà gấp khúc, chồng lên nhau, đụng mép nhau, như một tờ giấy bị gấp lại khiến những khoảnh khắc tưởng xa nhau, lại nằm sát cạnh nhau.