Khi Đại hội XIV của Đảng Cộng sản Việt Nam (dự kiến cuối 2025 hoặc đầu 2026) đến gần, chính trường Hà Nội bước vào giai đoạn quyết định.
Tâm điểm không ai khác ngoài Tổng Bí thư Tô Lâm, người đã nắm quyền lực tối cao từ ngày 3/8/2024 sau khi Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng qua đời.
Câu hỏi lớn nhất không phải là ai sẽ thay thế, mà là liệu Tô Lâm có giữ được quyền lực như ông mong muốn hay không.
Từ công an sang đỉnh cao quyền lực
Khác với nhiều tiền nhiệm trưởng thành trong quân đội hay guồng máy Đảng, Tô Lâm bước lên từ lực lượng công an – một thiết chế ngày càng mạnh mẽ trong đời sống chính trị Việt Nam.
Với 8 năm làm Bộ trưởng Công an (2016–2024), ông biến bộ máy này thành công cụ loại bỏ đối thủ và mở đường cho cú nhảy vọt quyền lực.
Tháng 5/2024, Tô Lâm lên Chủ tịch nước và chưa đầy ba tháng sau trở thành Tổng Bí thư, đồng thời kiêm Bí thư Quân ủy Trung ương và Trưởng ban chỉ đạo chống tham nhũng.
Nói cách khác, ông đã gom trong tay ba trụ cột: công an, quân đội và bộ máy chống tham nhũng.
Đại hội Đảng bộ Quân đội XII: Tín hiệu then chốt
Đại hội đại biểu Đảng bộ Quân đội lần thứ XII, nhiệm kỳ 2025 – 2030 (tháng 10/2025), phát đi thông điệp quan trọng: quân đội tiếp tục đặt mình dưới sự lãnh đạo “trực tiếp, tuyệt đối, toàn diện” của Tổng Bí thư Tô Lâm.
Trong truyền thống chính trị cộng sản Việt Nam, quân đội là “lá chắn cuối cùng” của chế độ. Nếu không kiểm soát được quân đội, một Tổng Bí thư khó thể đứng vững.
Nguyễn Phú Trọng từng duy trì thế cân bằng tinh vi giữa công an, quân đội và Đảng; Tô Lâm thì tìm cách phá thế cân bằng đó để trực tiếp nắm trọn.
Thách thức từ cánh Thanh – Nghệ – Tĩnh
Dù vậy, con đường củng cố quyền lực của Tô Lâm còn nhiều rủi ro. Đối thủ đáng gờm nhất là nhóm lãnh đạo Thanh – Nghệ – Tĩnh, vốn xem mình là “chính thống” trong hệ thống.
Những cái tên như Trần Cẩm Tú (Thường trực Ban Bí thư), Nguyễn Trọng Nghĩa (Trưởng ban Tuyên giáo – Dân vận), Đỗ Văn Chiến (Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc) hay Bùi Thị Minh Hoài (Bí thư Thành ủy Hà Nội) có thể tạo thành điểm tựa cho một liên minh đối trọng.
So với Lương Cường – Chủ tịch nước đã bị xem là “vô hiệu hóa,” hay Phạm Minh Chính – Thủ tướng vẫn tồn tại như “cái gai có thể nhổ,” thì Trần Cẩm Tú nguy hiểm hơn. Ông kiểm soát cả bộ máy Đảng, thứ có thể trở thành vũ khí phản đòn trước chiến dịch chống tham nhũng của Tô Lâm.
Vì sao không còn lối thoát “trung dung”
Trong các kỳ đại hội trước, phe phái thường có thể thương lượng để duy trì cân bằng. Hiện nay, khả năng này gần như bằng không.
Lý do đơn giản: Tô Lâm từng trở cờ, từ chỗ được xem là người của Nguyễn Tấn Dũng sang trở thành cánh tay phải của Nguyễn Phú Trọng. Tiền lệ ấy khiến không phe nào còn tin vào thỏa hiệp lâu dài với ông.
Chiến dịch chống tham nhũng, thay vì là “đốt lò,” đã thành công cụ triệt hạ.
Đối thủ hiểu rằng: nếu để Tô Lâm củng cố quyền lực, thỏa hiệp hôm nay có thể trở thành thủ tiêu ngày mai. Vì thế, mỗi phe đều đứng trước thế buộc chọn: toàn thắng hoặc bị loại bỏ.
“Oligarchs kiểu Việt Nam?”
Một diễn biến ít được công khai là Tô Lâm dường như đang tìm cách xây dựng nhóm lợi ích kinh tế mới làm hậu thuẫn. Quan hệ được ghi nhận với các tập đoàn tư nhân lớn, đặc biệt là tỷ phú Phạm Nhật Vượng, gợi nhớ cách Vladimir Putin thiết lập mạng lưới “oligarchs trung thành” ở Nga đầu thập niên 2000.
Nếu xu hướng này tiếp diễn, Việt Nam có thể chứng kiến một trục quyền lực mới: công an – quân đội – Đảng kết hợp với tài phiệt kinh tế.
Đại hội XIV: Hai kịch bản
1. Tô Lâm củng cố thành công quyền lực
Ông vô hiệu hóa các đối thủ trong Bộ Chính trị, kiểm soát quân đội và tiếp tục dùng chiến dịch chống tham nhũng làm công cụ chính trị. Khi đó, Tô Lâm bước vào một nhiệm kỳ toàn diện, với quyền lực tập trung nhất kể từ thời Lê Duẩn.
2. Một phản công từ cánh Đảng
Nếu các đối thủ kết hợp thành công, khai thác sự bất mãn trong quân đội hoặc trung ương, có thể xuất hiện nỗ lực chặn đứng Tô Lâm. Tuy nhiên, xác suất này thấp hơn, bởi công an hiện giữ thế thượng phong.
Điểm rẽ lịch sử
Trong cuộc chơi quyền lực hiện tại, “lưng chừng là chết.” Không chỉ đúng với Tô Lâm mà với mọi phe phái trong Đảng.
Với việc kiểm soát công an, từng bước nắm quân đội, và hình thành mạng lưới lợi ích kinh tế, khả năng Tô Lâm củng cố quyền lực tại Đại hội XIV là cao nhất. Nhưng đồng thời, rủi ro cũng lớn nhất: một sai lầm chiến thuật hay biến cố bất ngờ có thể đảo ngược thế cờ.
Đại hội XIV vì vậy không chỉ là cuộc chuyển giao quyền lực, mà có thể trở thành điểm rẽ lịch sử, định hình lại trật tự chính trị Việt Nam trong nhiều thập niên tới.
Vũ Đức Khanh