Cậu bé đã đến dự đám tang mẹ, vừa khóc vừa sợ hãi; cậu buồn bã và rụt rè, lắng nghe Tất Đạt Đa (Siddhartha), người chào đón cậu như con trai và đón cậu về nhà trong túp lều của Vasudeva. Cậu ngồi nhiều ngày bên ngọn đồi của người chết, mặt tái mét, không muốn ăn, không nhìn ai, không mở lòng, đối mặt với số phận bằng sự kháng cự và chối bỏ.
Tất Đạt Đa tha thứ và để cậu làm điều mình muốn, ông tôn trọng sự thương tiếc của cậu. Thông cảm con trai mình không hiểu mình, không thể yêu thương cậu như một người cha. Dần dần, ông cũng nhận ra và hiểu cậu bé mười một tuổi được nuông chiều, một đứa con của mẹ, và lớn lên trong thói quen của những người giàu có, quen với thức ăn ngon, giường êm ái, quen với việc ra lệnh người hầu. Ông hiểu đứa trẻ đang than khóc, được nuông chiều không thể đột nhiên và sẵn sàng bằng lòng với cuộc sống giữa những người xa lạ trong cảnh nghèo khó. Ông không hề ép buộc, ông làm nhiều việc vặt cho cậu, luôn chọn cho cậu những phần ăn ngon nhất. Dần dần, hy vọng sẽ chinh phục được cậu bằng sự kiên nhẫn thân thiện.
Giàu có và hạnh phúc, ông tự gọi mình như vậy khi cậu bé đến với ông. Thời gian trôi qua, cậu bé vẫn là người xa lạ với tâm trạng u ám, vì cậu tỏ ra kiêu ngạo, bướng bỉnh, không muốn làm bất cứ việc gì, không kính trọng các cụ già, lại còn ăn trộm trái cây của Vệ Sử, nên Tất Đạt Đa bắt đầu hiểu con trai mình không mang lại cho ông hạnh phúc và bình yên, mà chỉ toàn là đau khổ và lo lắng. Nhưng ông yêu con, thích những đau khổ, lo lắng tình thương hơn là hạnh phúc và niềm vui khi không có cậu bé. Từ khi chàng trai trẻ Tất Đạt Đa ở trong túp lều, các cụ già đã chia nhau công việc. Vệ Sử lại một mình đảm nhận lái đò, để được ở bên con trai, Tất Đạt Đa làm việc trong túp lều và ngoài đồng.
Trong một thời gian dài, hàng tháng trời, ông chờ đợi con trai mình hiểu mình, chấp nhận tình yêu của mình, và có lẽ đáp lại tình yêu ấy. Trong nhiều tháng trời, Vasudeva chờ đợi, dõi theo, chờ đợi và im lặng. Một ngày nọ, khi đứa con lại một lần nữa hành hạ cha mình bằng sự hằn học và những mong muốn bất ổn, làm vỡ cả hai bát cơm của ông, Vasudeva đã kéo Tất Đạt Đa ra một góc và nói chuyện với ông.
“Xin lỗi.” Vasudeva nói, “Từ một trái tim thân thiện, ta đang nói chuyện với ngươi. Ta thấy ngươi đang tự dằn vặt mình, ta thấy ngươi đang đau buồn. Con trai ngươi, con yêu quý của ta, đang làm ngươi lo lắng, và cũng đang làm ta lo lắng. Con chim non đó đã quen với một cuộc sống khác, với một tổ ấm khác. Nó không giống như ngươi, chạy trốn giàu sang và thành thị, chán ghét và chán ngán chúng; trái với ý muốn của nó, nó đã phải bỏ lại tất cả những điều này phía sau. Ta đã hỏi dòng sông, hỡi bạn, ta đã hỏi nó nhiều lần rồi. Nhưng dòng sông cười, nó cười ta, và ta đang run rẩy vì nó cười sự ngu ngốc của ta. Nước muốn nhập vào nước, tuổi trẻ muốn nhập vào tuổi trẻ, con trai ngươi không ở nơi nó có thể thịnh vượng. Ngươi cũng nên hỏi dòng sông; cũng nên lắng nghe nó!”
Bối rối, Tất Đạt Đa nhìn vào khuôn mặt thân thiện của người bạn, trên những nếp nhăn hằn lên vẻ tươi vui không ngớt.
“Làm sao ta có thể rời xa nó được?” ông nói khẽ, xấu hổ. “Hãy cho ta thêm thời gian. Ngươi thấy đấy, ta đang chiến đấu vì nó, đang tìm cách chiếm được trái tim nó, bằng tình yêu thương và sự kiên nhẫn thân thiện, ta quyết tâm chiếm lấy nó. Một ngày nào đó, dòng sông cũng sẽ nói chuyện với nó, nó cũng được gọi đến.”
Nụ cười của Vasudeva càng thêm nồng ấm. “Ồ, đúng vậy, nó cũng được gọi đến, nó cũng thuộc về cuộc sống vĩnh hằng. Nhưng chúng ta, ta và ngươi, có biết nó được gọi đến để làm gì, phải đi con đường nào, phải làm gì, phải chịu đựng nỗi đau nào không? Nỗi đau của nó sẽ không hề nhỏ; xét cho cùng, trái tim nó kiêu hãnh và chai sạn, những người như thế này phải chịu đựng rất nhiều đau khổ, phạm nhiều sai lầm, gây ra nhiều bất công, tự gánh chịu nhiều tội lỗi. Hãy nói cho ta biết, bạn ơi: ngươi không kiểm soát việc nuôi dạy con trai mình sao? không ép buộc nó sao? không đánh đập nó sao? không trừng phạt nó sao?”
“Không, Vasudeva, ta không làm gì cả.”
“Ta biết. Ngươi đừng ép buộc nó, đừng đánh nó, đừng ra lệnh cho nó, bởi vì ngươi biết rằng “mềm” mạnh hơn “cứng”, nước mạnh hơn đá, tình yêu mạnh hơn vũ lực. Ta khen ngợi ngươi rất tốt. Nhưng ngươi có lầm tưởng rằng sẽ không ép buộc nó, sẽ không trừng phạt nó không? không trói buộc nó bằng tình yêu của ngươi sao? Ngươi không khiến nó cảm thấy thấp kém mỗi ngày sao, và không khiến nó càng thêm khó khăn với lòng tốt và sự kiên nhẫn của ngươi sao? Không ép buộc nó, một cậu bé kiêu ngạo và được nuông chiều, phải sống trong một túp lều với hai ông già ăn chuối, với chúng, ngay cả cơm cũng là một món ngon, với những suy nghĩ không thể là của chúng, với những trái tim già nua và tĩnh lặng, đập theo một nhịp điệu khác với chúng sao? Chẳng phải là bị ép buộc sao, chẳng phải là bị trừng phạt bởi tất cả những điều này sao?”
Bối rối, Tất Đạt Đa nhìn xuống đất. Chàng lặng lẽ hỏi:
“Ngươi nghĩ ta nên làm gì?”
Vasudeva nói: “Hãy đưa nó vào thành, đưa nó đến nhà mẹ nó, vẫn còn người hầu xung quanh, hãy giao nó cho họ. Và khi không còn ai xung quanh nữa, hãy đưa nó đến gặp một vị thầy, không phải vì giáo lý, mà để nó được ở giữa những chàng trai khác, giữa những cô gái khác, và trong thế giới của riêng nó. Chẳng lẽ ngươi chưa bao giờ nghĩ đến điều này sao?”
“Ngươi đang nhìn thấu trái tim ta,” Siddhartha buồn bã nói. “Ta đã thường nghĩ về điều này. Nhưng này, ta phải làm sao để đưa nó, một đứa trẻ vốn chẳng có trái tim nhân hậu, vào thế giới này? Liệu nó có trở nên phấn khích, liệu nó có đắm chìm trong lạc thú và quyền lực, liệu nó có lặp lại tất cả những sai lầm của cha nó, liệu nó có thể hoàn toàn lạc lối trong luân hồi không?”
Nụ cười rạng rỡ của người lái đò bừng sáng; Người khẽ chạm vào cánh tay Tất Đạt Đa và nói: “Hãy hỏi dòng sông về điều đó, bạn của tôi! Hãy nghe nó cười về điều đó! Ngươi có thực sự tin rằng đã phạm những hành động ngu ngốc của mình để cứu con trai khỏi những hành động đó không? Và ngươi có thể bảo vệ con trai mình khỏi luân hồi bằng cách nào đó không? Làm sao ngươi có thể? Bằng giáo lý, cầu nguyện, khuyên răn? Bạn thân mến, ngươi đã hoàn toàn quên câu chuyện đó, câu chuyện chứa đựng biết bao bài học, câu chuyện về Tất Đạt Đa, con trai của một Bà- la-môn, mà ngươi đã từng kể cho tôi nghe ở đây, ngay tại nơi này? Ai đã giữ cho Samana Siddhartha an toàn khỏi luân hồi, khỏi tội lỗi, khỏi lòng tham, khỏi sự ngu ngốc? Lòng sùng đạo của cha chàng, những lời cảnh báo của thầy, kiến thức của chính chàng, và sự tìm kiếm của chính chàng có thể giữ chàng an toàn không? Người cha nào, người thầy nào đã có thể bảo vệ chàng khỏi việc sống cuộc đời cho chính mình, khỏi việc làm vấy bẩn cuộc đời, khỏi việc gánh nặng tội lỗi, khỏi việc uống ly rượu đắng cho chính mình, khỏi việc tự tìm đường đi cho mình? Bạn thân mến, ngươi có nghĩ rằng có lẽ ai đó có thể thoát khỏi con đường này không? Biết đâu con trai bé bỏng sẽ được tha thứ, vì ngươi yêu thương nó, vì muốn nó tránh khỏi đau khổ, đau đớn và thất vọng? Nhưng dù ngươi có chết mười lần vì nó, cũng không thể gánh vác dù chỉ một phần nhỏ số phận của nó.”
Chưa bao giờ, Vasudeva lại nói nhiều lời đến thế. Tất Đạt đa ân cần cảm ơn, rồi buồn bã trở vào túp lều, trằn trọc mãi không ngủ được. Vasudeva chẳng nói gì với ông, ông chưa từng nghĩ đến và tự mình biết. Nhưng đây là một điều ông không thể hành động, mạnh mẽ hơn cả điều ông biết là tình yêu dành cho cậu bé, còn mãnh liệt hơn cả sự dịu dàng, nỗi sợ mất cậu. Ông đã từng yêu ai đó đến mức mù quáng, đau khổ, bất lực, mà vẫn hạnh phúc như vậy chưa?
Tất Đạt Đa không thể nghe theo lời khuyên của bạn mình, không thể từ bỏ cậu bé. Cứ để cậu bé ra lệnh, mặc kệ cậu phớt lờ mình. Ông không nói gì và chờ đợi; hằng ngày, bắt đầu cuộc đấu tranh thầm lặng của tình bạn, cuộc chiến thầm lặng của sự kiên nhẫn. Vasudeva cũng không nói gì và chờ đợi, thân thiện, thấu hiểu, kiên nhẫn. Cả hai đều là bậc thầy của sự kiên nhẫn.
Có lần, khi khuôn mặt cậu bé gợi nhớ đến Kamala, Tất Đạt Đa chợt nhớ đến một câu nói mà Kamala đã từng nói từ rất lâu, khi họ còn trẻ. “Anh không thể yêu,” nàng đã nói và ông đồng tình, ví mình như một vì sao, trong khi so sánh những con người với những chiếc lá rơi, tuy nhiên, ông cảm nhận được lời buộc tội trong câu nói đó. Quả thực, ông chưa bao giờ có thể đánh mất hay hoàn toàn hiến dâng cho một người khác, quên mình, làm những việc dại dột vì tình yêu của một người khác; ông chưa bao giờ có thể làm được điều này, và điều này, như ông đã nghĩ lúc đó, chính là sự khác biệt lớn lao khiến ông khác biệt với những con người trẻ. Nhưng giờ đây, vì con trai đã ở đây, giờ đây, tất Đạt Đa, đã hoàn toàn trở thành một con người trẻ, đau khổ vì một người khác, yêu một người khác, lạc lối trong một tình yêu, trở thành một kẻ ngốc nghếch vì tình yêu. Giờ đây, ông cũng cảm thấy, muộn màng, một lần trong đời, nỗi đam mê mãnh liệt và kỳ lạ nhất trong tất cả, phải chịu đựng nó, đau khổ tột cùng, nhưng vẫn hạnh phúc, nhưng lại được đổi mới ở một khía cạnh, được làm giàu thêm bởi một điều.
Ông cảm nhận rất rõ rằng tình yêu này, tình yêu mù quáng dành cho con trai mình, là một niềm đam mê, một điều gì đó rất con người, rằng nó là Sansara, một nguồn nước đục ngầu, đen tối. Tuy nhiên, đồng thời ông cũng cảm thấy, nó không vô giá trị, nó cần thiết, xuất phát từ bản chất của chính con người ông. Niềm vui này cũng cần được đền đáp, nỗi đau này cũng cần được chịu đựng, những hành động ngu ngốc này cũng cần được thực hiện.
Qua tất cả những điều này, đứa con trai để mặc cha mình thực hiện những hành động ngu ngốc, để cha mình ve vãn tình cảm, để cha mình tự hạ mình mỗi ngày bằng cách chiều theo cảm xúc của mình. Người cha này chẳng có gì khiến ông vui thích và chẳng có gì khiến ông sợ hãi. Ông là một người đàn ông tốt, người cha này, một người đàn ông tốt bụng, nhân hậu, dịu dàng, có lẽ là một người rất sùng đạo, có lẽ là một vị thánh, tất cả những điều này không có phẩm chất nào có thể chinh phục được cậu bé. Cậu chán ngấy người cha, người đã giam cầm cậu trong túp lều tồi tàn này, cậu chán ngấy ông ta, và việc ông ta đáp trả mọi trò nghịch ngợm bằng một nụ cười, mọi lời lăng mạ bằng sự thân thiện, mọi sự độc ác bằng lòng tốt, chính điều này là trò gian trá đáng ghét của lão già ranh mãnh. Cậu bé sẽ thích hơn nhiều nếu bị ông ta đe dọa, nếu bị ông ta ngược đãi.
Một ngày nọ, những gì cậu bé ấp ủ trong lòng bỗng bùng nổ, và cậu công khai chống đối cha mình. Người cha đã giao cho cậu một nhiệm vụ, ông đã bảo cậu đi nhặt cành cây. Nhưng cậu bé không rời khỏi túp lều, trong sự bướng bỉnh và giận dữ, cậu vẫn đứng yên tại chỗ, giậm chân xuống đất, nắm chặt tay, và hét lên đầy căm ghét và khinh miệt vào mặt cha mình.
“Tự đi mà kiếm cành cây đi!” Cậu ta gào lên, sùi bọt mép, “Tôi không phải là người hầu của ông. Tôi biết, ông sẽ không đánh tôi, ông không dám; tôi biết, ông luôn muốn trừng phạt tôi và hạ bệ tôi bằng lòng sùng đạo và sự nuông chiều của ông. Ông muốn tôi trở nên giống như ông, ngoan đạo, hiền lành, thông thái!
Nhưng tôi, nghe này, chỉ để làm ông đau khổ, tôi thà trở thành một tên cướp đường, một tên giết người, và xuống địa ngục còn hơn trở nên giống như ông! Tôi căm ghét ông, ông không phải là cha tôi, và nếu ông đã mười lần là kẻ gian dâm với mẹ tôi!”
Cơn thịnh nộ và đau buồn sôi sục trong cậu, sùi bọt mép nói với người cha bằng hàng trăm lời lẽ tàn bạo và độc ác. Rồi cậu bỏ chạy và chỉ trở về vào lúc đêm muộn.
Nhưng sáng hôm sau, cậu bé đã biến mất. Biến mất theo cậu là một chiếc giỏ nhỏ, đan bằng vải vỏ gai hai màu, trong đó những người lái đò đựng những đồng xu đồng và bạc mà họ nhận được làm tiền vé. Chiếc thuyền cũng đã biến mất. Tất Đạt Đa thấy nó nằm bên bờ bên kia. Cậu bé đã chạy mất.
“Ta phải đi theo nó,” Tất Đạt Đa nói, người vẫn còn run rẩy vì đau buồn sau những lời lẽ đay nghiến của cậu bé hôm qua. “Một đứa trẻ không thể đi qua khu rừng một mình được. Nó sẽ chết mất. Chúng ta phải đóng một chiếc bè, Vasudeva ạ, để vượt qua dòng nước.”
“Chúng ta sẽ đóng một chiếc bè,” Vasudeva nói, “để lấy lại chiếc thuyền của chúng ta, chiếc thuyền mà thằng bé đã lấy mất. Nhưng ngươi cứ để nó tự do, bạn của tôi ơi, nó không còn là một đứa trẻ nữa, nó biết cách đi lại. Nó đang tìm đường vào thành phố, và nó nói đúng, đừng quên điều đó. Nó đang làm điều mà ngươi đã không tự làm được. Nó đang tự lo liệu, nó đang đi đúng hướng. Than ôi, Tất Đạt Đa, ta thấy ngươi đang đau khổ, nhưng đang chịu đựng một nỗi đau mà người ta muốn cười nhạo, mà sẽ sớm tự cười nhạo mình thôi.”
Tất Đạt Đa không trả lời. Ông đã cầm sẵn rìu trong tay, bắt đầu làm một chiếc bè tre, và Vasudeva giúp ông buộc những cây mía lại với nhau bằng dây cỏ. Sau đó, họ qua sông, trôi dạt xa khỏi hướng đi, kéo bè ngược dòng sông sang bờ bên kia.
“Sao ngươi lại mang theo rìu?” Tất Đạt Đa hỏi. Vasudeva nói: “Có thể mái chèo thuyền của chúng ta đã bị mất rồi.”
Nhưng Tất Đạt Đa biết bạn mình đang nghĩ gì. Ông nghĩ, cậu bé hẳn đã vứt bỏ hoặc bẻ gãy mái chèo để trả thù và để họ không đuổi theo mình. Nhưng thực tế, trên thuyền chẳng còn mái chèo nào. Vasudeva chỉ xuống đáy thuyền và mỉm cười nhìn bạn mình, như thể muốn nói: “Ngươi không thấy con trai đang cố nói gì với ngươi sao? Ngươi không thấy là nó không muốn bị theo dõi sao?” Nhưng ông không nói thành lời. Bắt đầu làm một mái chèo mới. Nhưng Tất Đạt Đa tạm biệt ông, đi tìm kẻ bỏ trốn. Vasudeva không ngăn cản.
Khi Siddhartha đã đi bộ qua khu rừng được một lúc lâu, chàng chợt nghĩ rằng việc tìm kiếm của mình thật vô ích. Hoặc là cậu bé đã đi xa phía trước và đã đến thành phố, hoặc, nếu cậu bé vẫn còn trên đường, cậu sẽ ẩn mình núp kẻ truy đuổi. Khi tiếp tục suy nghĩ, ông cũng nhận ra, về phần mình, không lo lắng cho con trai, ông biết sâu thẳm trong lòng rằng cậu bé không hề chết hay gặp nguy hiểm gì trong rừng. Tuy nhiên, ông vẫn chạy không ngừng, không còn để cứu con nữa, mà chỉ để thỏa mãn mong muốn, chỉ để có lẽ được gặp con thêm một lần nữa. Và chạy đến ngay ngoại ô thành phố.
Khi gần đến thành phố, ông đến một con đường rộng, dừng lại, bên lối vào khu vườn khoái lạc tuyệt đẹp, nơi trước đây thuộc về Kamala, nơi ông đã nhìn thấy nàng lần đầu tiên trên chiếc kiệu. Quá khứ ùa về trong tâm hồn, một lần nữa ông thấy mình đang đứng đó, trẻ trung, một Sa Môn trần truồng, râu ria xồm xoàm, tóc phủ đầy bụi. Một lúc lâu, Tất Đạt Đa đứng đó, nhìn qua cánh cổng mở vào khu vườn, thấy những nhà sư mặc áo cà sa vàng đang dạo bước giữa những hàng cây tuyệt đẹp.
Đứng đó hồi lâu, trầm tư, nhìn ngắm hình ảnh, lắng nghe câu chuyện cuộc đời mình. Ông đứng đó hồi lâu, nhìn các nhà sư, thấy chàng Tất Đạt Đa trẻ tuổi đang ở vị trí của họ, thấy Kamala trẻ tuổi đang đi giữa những tán cây cao. Rõ ràng, thấy mình đang được Kamala mời ăn uống, nhận nụ hôn đầu tiên từ nàng, nhìn lại Bà La Môn giáo với vẻ kiêu hãnh và khinh miệt, bắt đầu cuộc sống trần tục đầy ham muốn và kiêu hãnh. Ông thấy Kamaswami, thấy những người hầu, những cuộc truy hoan, những con bạc với xúc xắc, những nhạc công, thấy con chim hót của Kamala trong lồng, sống lại tất cả những điều này một lần nữa, hít thở luân hồi, một lần nữa già nua và mệt mỏi, một lần nữa cảm thấy ghê tởm, một lần nữa cảm thấy muốn tự hủy diệt mình, một lần nữa được chữa lành bởi tiếng Om thiêng liêng.
Sau khi đứng bên cổng khu vườn hồi lâu, tất Đạt Đa nhận ra rằng ham muốn của mình thật ngu ngốc, chính điều đó đã khiến ông đến nơi này, ông không thể giúp con trai mình, không được phép bám víu vào con. Sâu thẳm trong tim, ông cảm nhận được tình yêu dành cho kẻ bỏ trốn, giống như một vết thương, và đồng thời cảm thấy rằng vết thương này không phải được trao cho ông để đâm dao vào đó, mà nó phải trở thành một bông hoa và phải tỏa sáng.
Vết thương này vẫn chưa nở hoa, vẫn chưa bừng sáng, vào giờ phút này, khiến ông buồn bã. Thay vì mục tiêu mong ước, điều đã lôi kéo ông đến đây theo chân đứa con trai bỏ trốn, giờ đây chỉ còn lại sự trống rỗng. Buồn bã, ông ngồi xuống, cảm thấy một điều gì đó đang chết dần trong tim, trải nghiệm sự trống rỗng, không còn thấy niềm vui, không còn mục tiêu. Ông ngồi chìm đắm trong suy nghĩ và chờ đợi. Điều này ông đã học được bên bờ sông, một điều duy nhất: chờ đợi, kiên nhẫn, lắng nghe chăm chú. Và ông ngồi và lắng nghe, giữa bụi đường, lắng nghe trái tim mình, đập mệt mỏi và buồn bã, chờ đợi một giọng nói. Nhiều giờ ông khom người, lắng nghe, không còn thấy hình ảnh nào nữa, rơi vào sự trống rỗng, buông mình ngã xuống, không thấy lối đi. Và khi cảm thấy vết thương nóng rát, ông lặng lẽ niệm Om, lấp đầy mình bằng Om. Các nhà sư trong vườn nhìn thấy ông, và vì ông đã khom người nhiều giờ, và bụi bám trên mái tóc bạc, một trong số họ đến bên ông và đặt hai quả chuối trước mặt ông. Ông lão không nhìn thấy ông.
Từ trạng thái hóa đá này, ông tỉnh dậy khi có một bàn tay chạm vào vai mình. Ngay lập tức, ông nhận ra sự đụng chạm này, sự đụng chạm dịu dàng, e thẹn này, và lấy lại được cảm giác. Ông đứng dậy và chào Vasudeva, người đã theo ông. Và khi nhìn vào khuôn mặt thân thiện của Vasudeva, vào những nếp nhăn nhỏ, như thể chúng chỉ chứa đầy nụ cười của ông, vào đôi mắt hạnh phúc, thì ông cũng mỉm cười. Giờ đây thấy những quả chuối nằm trước mặt, ông nhặt chúng lên, đưa một quả cho người lái đò, ăn quả còn lại. Sau đó, lặng lẽ quay trở lại rừng với Vasudeva, trở về nhà trên đò. Không ai nói về những gì đã xảy ra hôm nay, không ai nhắc đến tên cậu bé, không ai nói về việc cậu bỏ trốn, không ai nói về vết thương.
Trong túp lều, Tất Đạt Đa nằm xuống giường, và sau một lúc, Vasudeva đến, đưa cho ông một bát nước cốt dừa, thì thấy ông đã ngủ.
The Son, Hermann Hesse, Truyện ngắn Đức. Trích: Great Short Stories from the World’s Literature
Ngu Yên chuyển ngữ (từ Tạp chí Đọc Và Viết Số Mùa Thu 2025).